Yaşlılarda polifarmasi! Sessiz bir kriz mi büyüyor?

Türkiye’de yaşlı nüfus hızla artarken, beraberinde getirdiği önemli bir sağlık sorunu giderek daha fazla dikkat çekiyor: Polifarmasi. Uzmanlar, her üç yaşlı bireyden birinin her gün beş veya daha fazla ilaç kullandığı bu durumun, görünmeyen ancak giderek büyüyen bir kriz potansiyeli taşıdığına dikkat çekiyor. Peki, bu kadar çok ilacın aynı anda kullanımı gerçekten gerekli mi ve yaşlı bireylerin sağlığı üzerindeki etkileri neler?

Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Geriatri Kliniği’nden Uzm. Dr. Sinan Arı, yaşlılarda çoklu ilaç kullanımının (polifarmasi) yaygınlaşma nedenlerini, beraberinde getirdiği ciddi riskleri ve bu sessiz krize karşı nasıl bir farkındalık oluşturulması gerektiğini TRT Haber’e yaptığı özel açıklamalarla tüm yönleriyle ele aldı.

Yaşlılarda Çoklu İlaç Kullanımı Alarm Veriyor

Türkiye’nin hızla yaşlanan demografik yapısı, polifarmasi sorununu giderek daha kritik hale getiriyor. Yaşlı bireylerin büyük bir çoğunluğu birden fazla kronik hastalıkla mücadele ederken, bu durum beraberinde çok sayıda ilaç kullanımını da getiriyor. Dr. Arı’nın verdiği bilgilere göre, yaşlılarda sadece bir ilaç kullanım oranı yaklaşık yüzde 87 civarındayken, aynı anda 5 veya daha fazla ilaç kullananların oranı endişe verici bir şekilde yüzde 36’ya ulaşıyor. Üstelik bu tabloya sadece reçeteli ilaçlar değil, sıklıkla kullanılan vitaminler, bitkisel takviyeler ve reçetesiz satılan ilaçlar da dahil olduğunda durum daha da karmaşıklaşıyor.

Polifarmasinin Temel Nedeni: Yaşla Artan Kronik Hastalıklar

Uzm. Dr. Sinan Arı’ya göre, yaşlı bireylerde çoklu ilaç kullanımının en temel nedeni, yaşın ilerlemesiyle birlikte kronik hastalıkların sayısındaki artış. Hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), depresyon ve demans gibi yaygın kronik rahatsızlıkların her biri, genellikle farklı ilaçların düzenli kullanımını gerektiriyor. Ancak yaşlanan vücudun fizyolojik yapısındaki değişiklikler, bu ilaçların vücutta farklı şekillerde etkileşmesine neden olabiliyor. Kas kütlesinin azalması, vücut yağ oranının artması ve vücuttaki su oranının düşmesi gibi faktörler, ilaçların emilimini, dağılımını, metabolizmasını ve atılımını olumsuz etkileyebiliyor.

“İlaçlar Arasında Sessiz Çatışmalar Yaşanıyor”

Dr. Arı, çoklu ilaç kullanımının yaşlı bireylerde en sık tetiklediği ciddi sağlık sorunlarını çarpıcı bir şekilde sıraladı:

• Düşmeler ve kırıklar özellikle tansiyon düşürücü ilaçlarla birlikte sakinleştirici (sedatif) ilaçların kullanımı, baş dönmesi ve denge sorunlarına yol açarak düşme ve kırık riskini önemli ölçüde artırabiliyor.
• Deliryum ve bilinç bulanıklığı, Antikolinerjik (sinir sistemi üzerinde etkili) ilaçların yüksek miktarda kullanımı, yaşlılarda deliryum ve bilinç bulanıklığına neden olabiliyor.
• Hastaneye Yatışlar: Advers (istenmeyen) ilaç reaksiyonları, yaşlılarda önlenebilir hastaneye yatış nedenlerinin başında geliyor. Çoklu ilaç kullanımı, bu tür reaksiyonların ortaya çıkma olasılığını kat kat artırıyor.
• Kalp Ritim Bozuklukları (QT Uzaması), özellikle bazı antibiyotik ve antipsikotik ilaçların birlikte kullanımı, ciddi kalp ritim bozukluklarına (QT uzaması) yol açabiliyor.
• Hipoglisemi, zehirlenme, Bilinç Kaybı, Bayılma: İlaçlar arasındaki etkileşimler, beklenmedik ve tehlikeli sonuçlara yol açabiliyor. Kan şekerini düşüren ilaçlarla etkileşen başka ilaçların kullanımı hipoglisemiye, bazı ilaçların birikimi ise zehirlenmeye, bilinç kaybına ve bayılmalara neden olabiliyor.

Polifarmasi Sadece Bedeni Değil, Zihni de Olumsuz Etkiliyor

Dr. Arı, ilaçların sadece fiziksel sağlık üzerinde değil, aynı zamanda yaşlı bireylerin nöropsikiyatrik durumları üzerinde de önemli etkileri olabileceğine dikkat çekiyor. Antikolinerjikler, sedatifler, steroidler ve beta blokerler gibi yaygın olarak kullanılan bazı ilaç türleri, hafıza sorunlarına ve duygu durum değişikliklerine yol açabiliyor. Bu durum, yaşlı bireylerin bilişsel fonksiyonlarını olumsuz etkileyerek yaşam kalitelerini daha da düşürebiliyor.

Polifarmasiyi Kontrol Altına Almak İçin 7 Adımlık Sistem

Uzm. Dr. Sinan Arı, polifarmasi sorununu kontrol altına almak ve yaşlı bireylerin ilaç kullanımlarını optimize etmek için basit ama etkili 7 maddelik bir sistem öneriyor:

• Bu ilacın hala tıbbi bir gerekçesi var mı? (Hastalık kontrol altında mı, tedaviye devam etmek gerekli mi?)
• İlacın faydası, olası zararlarını geçiyor mu? (Risk-fayda değerlendirmesi)
• Hastanın klinik durumu değişti mi? (Yeni bir hastalık ortaya çıktı mı, mevcut hastalıkta iyileşme veya kötüleşme var mı?)
• İlaç gereğinden daha uzun süredir mi kullanılıyor? (Tedavi süresi doldu mu?)
• Daha güvenli bir alternatif ilaç seçeneği var mı?
• Aynı etkiyi yapan birden fazla ilaç birlikte mi kullanılıyor? (Tek bir ilaçla aynı sonuç alınabilir mi?)
• Hasta ilacı gerçekten düzenli olarak alıyor mu? (“Reçetede yazıyor ama hasta kullanmıyor olabilir.”)

İletişim Hayati Önem Taşıyor: İlaçlar Güven Sembolü Olmamalı

Dr. Arı, bazı yaşlı bireyler için kullandıkları ilaçların bir tür “güven sembolü” haline geldiğini belirtiyor. Bu nedenle, ilaç sayısını azaltma veya bazı ilaçları kesme önerisinin hassasiyetle ele alınması gerektiğini vurguluyor. Doktorların ve sağlık profesyonellerinin, yaşlı hastalarla kurduğu iletişimin bu dengeyi gözeterek yapılması gerektiğini ifade eden Dr. Arı, “Şimdilik dozunu azaltalım, nasıl hissettiğinizi görelim gibi ifadeler, ilacı tamamen kesme söylemine göre çok daha kabul edilebilir olacaktır” diyor.

Sonuç: Bir İlacı Eksiltmek, Bir Hayatı Hafifletebilir

Polifarmasi, sadece kullanılan ilaç sayısıyla sınırlı olmayan, yaşlı bireylerin genel yaşam dengesini etkileyen karmaşık bir durumdur. Yaşlı kişilerin daha güvenli, daha sade ve daha huzurlu bir ilaç yolculuğuna çıkabilmesi için hekimlerin, eczacıların, ailelerin ve tüm sağlık sisteminin birlikte hareket etmesi gerekiyor. Uzm. Dr. Sinan Arı’nın da vurguladığı gibi, bazen tek bir ilacı eksiltmek bile, bir yaşlının hayatını önemli ölçüde hafifletebilir ve yaşam kalitesini artırabilir.