Tromboz kan pıhtılaşması alarmı: Kimler risk altında?

Tromboz, bir damarın içinde kan pıhtısı (trombüs) oluşması durumudur. Bu pıhtı, oluştuğu yerde damarı tıkayabilir veya yerinden koparak akciğerlere ulaşarak hayatı tehdit eden pulmoner emboliye (akciğer embolisi) neden olabilir. Tıpta bu duruma genellikle Venöz Tromboembolizm (VTE) denir ve önlenebilir bir hastalıktır. Peki, bu sessiz tehlike kimleri daha çok tehdit ediyor? Bilimsel çalışmalar, yaşam tarzı faktörlerinin riski nasıl katladığını ortaya koyuyor.

Kritik Risk Faktörü: Virchow Üçlüsü ve Yaşam Tarzı

Trombozun oluşum mekanizması, 150 yıl önce tanımlanan ve hala geçerliliğini koruyan Virchow Üçlüsü ile açıklanır: Kan akımının yavaşlaması (Staz), Damar duvarı hasarı ve Kanın pıhtılaşmaya eğiliminin artması (Hiperkoagülabilite).

Güncel araştırmalar, özellikle üç yaşam tarzı faktörünün bu üçlüyü tetiklediğini gösteriyor:

Obezite (Aşırı Kilo)

Çalışmalar, obezitenin başlı başına bağımsız bir VTE (tromboz) risk faktörü olduğunu kanıtlamıştır. Aşırı kilolu bireylerde, normal kilolu bireylere göre 2 ila 5 kat arasında artmış tromboz riski gözlenmektedir.

Obezite, vücutta sürekli bir kronik düşük dereceli inflamasyon (iltihaplanma) durumuna neden olur. Bu durum, kanın pıhtılaşma proteinlerini (fibrinojen ve Faktör VIII gibi) yükselterek kanı pıhtılaşmaya daha yatkın hale getirir. Ek olarak, karın içi basıncın artması, özellikle alt uzuvlardaki kan akışını yavaşlatır (staz).

Hareketsizlik (İmmobilizasyon)

Uzun süreli yatak istirahati, ameliyat sonrası dönemler veya uzun süren (4 saati aşan) uçak/araba yolculukları, tromboz riskini ciddi oranda artırır. Hareketsiz kalan hastalarda Derin Ven Trombozu (DVT) gelişme insidansı yükselmektedir.

Bacak kaslarının çalışmaması, kanın kalbe geri akışını yavaşlatır. Damar içinde kanın göllenmesi (staz) pıhtı oluşumu için ideal zemin hazırlar. Hastanede yatan veya felçli hastaların yüksek riskli olmasının ana nedeni budur.

Sigara Kullanımı

Sigara, kardiyovasküler hastalıkların yanı sıra tromboz için de bağımsız bir risk faktörüdür. Sigara içenlerde pıhtılaşma olaylarının arttığı birçok çalışmada belirtilmiştir.

Sigara dumanındaki maddeler, damar duvarında hasara (endotel hasarı) neden olur. Ayrıca sigara, trombosit (pıhtı hücreleri) fonksiyonlarını değiştirerek onları daha fazla kümelenmeye yatkın hale getirir ve fibrinojen seviyesini yükselterek kanın pıhtılaşma eğilimini artırır.

Yüksek Risk Grubundaki Diğer Faktörler

Bu üç temel risk faktörünün yanında, tromboz riski taşıyan diğer durumlar ve kişiler şunlardır:

• İleri Yaş: Risk, genellikle 40 yaşından sonra artmaya başlar.
• Kanser Hastalığı: Aktif kanser veya kemoterapi/radyoterapi gören hastalar.
• Cerrahi Operasyonlar: Özellikle kalça, diz, karın ve kanser ameliyatları.
• Hormon Kullanımı: Östrojen içeren doğum kontrol hapları veya hormon replasman tedavisi kullananlar.
• Gebelik ve Lohusalık: Doğum sonrası ilk 6 haftalık dönemde pıhtılaşma eğilimi artar.
• Aile Öyküsü: Ailede kalıtsal pıhtılaşma bozukluğu (Trombofili, Faktör V Leiden mutasyonu gibi) öyküsü olanlar.
• Varisler: Varislerin varlığı damar içindeki akışı bozarak riski artırır.

Tromboz Riskini Azaltmak İçin 3 Önleyici Adım

Tromboz, genellikle önlenebilir bir hastalıktır. Riski azaltmak için atılabilecek en önemli adımlar:

• Hareket Edin (Erken Mobilizasyon): Uzun süre hareketsiz kalmaktan kaçının. Ofiste çalışıyorsanız saat başı kalkıp kısa bir yürüyüş yapın. Uzun yolculuklarda her iki saatte bir mola verip bacaklarınızı hareket ettirin veya koltukta ayak bileklerinizi düzenli olarak hareket ettirin.
• Kilonuzu Yönetin: Sağlıklı bir Vücut Kitle İndeksi (BMI) hedefine ulaşmak, pıhtılaşmaya eğilimli inflamasyon durumunu azaltır.
• Sigarayı Bırakın: Sigara, damar duvarına doğrudan zarar vererek riski katlar. Sigarayı bırakmak, tromboz riskinizi hızla düşürmeye yardımcı olur.

Kaynaklar:

• Association between obesity and venous thromboembolism https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7243888/
• Obesity and Smoking are Risk Factors for Deep Vein Thrombosis in general population – a comparative clinical study https://pjmhsonline.com/2017/oct_dec/pdf/1543_Ob.pdf
• Venöz Tromboz Nedir, Belirtileri Nelerdir? – Prof. Dr. Yavuz Beşoğul https://dryavuzbesogul.com/venoz-tromboz/
• Kan Pıhtılaşması (Tromboz) Neden Olur? Belirtileri Nelerdir? – Prof. Dr. Özgür Kılıçkesmez https://ozgurkilickesmez.com/kan-pihtilasmasi/

Fotoğraf: Anadolu Ajansı