Hangi aşı iz bırakır?

Çocukluk döneminde veya yaşamın ilerleyen evrelerinde yapılan bazı aşıların, uygulandıkları bölgede kalıcı bir iz bırakması sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu izler, genellikle aşının bağışıklık sisteminde yarattığı güçlü tepkimenin ve iyileşme sürecinin bir sonucudur. Bilimsel veriler, özellikle iki aşının bu konuda öne çıktığını göstermektedir.

İz Bırakan Başlıca Aşılar: BCG ve Çiçek Aşısı

Dünya genelinde ve Türkiye’de aşı takvimlerinde yer alan veya geçmişte uygulanan bazı aşılar, karakteristik izler bırakmasıyla bilinir:

BCG (Bacillus Calmette-Guérin) Aşısı – Verem Aşısı

Neden İz Bırakır?

BCG aşısı, tüberküloz (verem) hastalığına karşı koruma sağlamak amacıyla uygulanır ve derinin hemen altına (intradermal) enjekte edilir. Bu uygulama yöntemi, aşının yapıldığı yerde güçlü bir lokal immün yanıtı tetikler. Aşı yerinde yaklaşık 6-8 hafta sonra küçük bir kızarıklık, ardından sivilce benzeri bir şişlik oluşur. Bu şişlik daha sonra bir yara haline gelir, su toplayabilir ve kabuklanabilir. Bu reaksiyon, aşının vücutta bağışıklık tepkimesi yarattığının bir göstergesidir. İyileşme sürecinde oluşan bu doku değişimi, kalıcı bir iz bırakır. Genellikle yükseltilmiş ve hafifçe yuvarlak bir iz olarak kalır.

Kimlerde Görülür?

BCG aşısı, verem hastalığının yaygın olduğu birçok ülkede, genellikle doğumdan kısa bir süre sonra bebeklere uygulanır. Bu nedenle, 1980’lerden sonra doğan ve aşıyı olan birçok kişinin sol kolunda bu iz görülebilir.

Çiçek Aşısı

Neden İz Bırakır?

Çiçek aşısı, artık dünya genelinde uygulanan rutin bir aşı değildir çünkü çiçek hastalığı eradicate (ortadan kaldırılmış) edilmiştir. Ancak geçmişte çiçek aşısı olan kişilerde belirgin bir iz bırakırdı. Çiçek aşısı, deriye tek uçlu bir iğneyle birden fazla delik açılarak veya kazınarak uygulanırdı. Bu yöntem, ciltte küçük bir enfeksiyona neden olurdu.

Vücudun bu enfeksiyonla savaşma süreci ve oluşan iltihaplanma, iyileşmenin ardından belirgin, genellikle düzensiz, yuvarlak, çökük veya ortası kabarık bir iz bırakırdı. Bu iz, aşının başarılı bir immün yanıt oluşturduğunun bir işaretiydi.

Kimlerde Görülür?

1970’li yılların başında veya öncesinde doğan ve çocukluk döneminde çiçek aşısı olan kişilerde bu iz yaygın olarak görülür.

Diğer Aşılar ve Enjeksiyon Yeri Reaksiyonları

Günümüzde uygulanan çoğu aşı, intramüsküler (kas içine) veya subkutan (deri altına) enjeksiyon yoluyla yapılır ve genellikle kalıcı bir iz bırakmaz. Ancak, aşı sonrası enjeksiyon yerinde geçici reaksiyonlar görülmesi oldukça normaldir:

Ağrı, Şişlik ve Kızarıklık

Hemen hemen tüm aşılardan sonra enjeksiyon yerinde ağrı, şişlik ve kızarıklık görülebilir. Bu reaksiyonlar genellikle 24-48 saat içinde kendiliğinden düzelir. Özellikle tetanos aşısının tekrarlayan dozlarında bu reaksiyon daha sık gözlenebilir.

Hafif Döküntü veya Kabarcıklar

Kızamık-kızamıkçık-kabakulak (KKK) aşısından sonra hafif döküntüler, suçiçeği aşısından sonra ise enjeksiyon yerinde veya vücudun farklı yerlerinde suçiçeğine benzer az sayıda lezyon görülebilir. Bu durumlar da genellikle geçicidir ve iz bırakmaz.

Neden Bazı Aşılar İz Bırakır, Diğerleri Bırakmaz?

Aşıların iz bırakmasının temel nedeni, aşının uygulanma şekli ve vücudun aşıya verdiği immünolojik yanıttır.

• Uygulama Yöntemi: BCG ve eski çiçek aşısı gibi bazı aşılar, derinin daha yüzeysel katmanlarına (intradermal) uygulanır ve lokal bir enfeksiyon veya güçlü bir iltihabi reaksiyonu tetikleyecek şekilde tasarlanmıştır. Bu güçlü yerel yanıt, bağışıklığın geliştiğinin bir göstergesi olarak kabul edilir.
• İmmünolojik Yanıt: Aşının içerdiği antijenin tipi ve vücudun buna karşı geliştirdiği hücresel bağışıklık tepkimesi, yara iyileşme sürecini ve dolayısıyla iz oluşumunu etkiler. Derin dokularda meydana gelen güçlü iltihabi yanıtlar, iyileşme sürecinde kolajen birikimine yol açarak kalıcı yara izleri oluşturabilir.

Günümüzde kullanılan aşıların çoğu, daha az invaziv yöntemlerle (kas içine veya deri altına) enjekte edildiği ve genellikle sistemik bir bağışıklık yanıtı hedeflendiği için kalıcı iz bırakmaz. Aşı sonrası oluşan herhangi bir reaksiyonun normal olup olmadığını anlamak veya endişe duyulan durumlarda bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.

Kaynaklar:

• Evrim Ağacı – Neden herkesin sol kolunda aşı izi var?: https://evrimagaci.org/soru/neden-herkesin-sol-kolunda-asi-izi-var-21911
• Medical Park – BCG (Verem) Aşısı Nedir?: https://www.medicalpark.com.tr/bcg-asisi/hg-3521
• Başkent Hastaneleri – Sağlık Rehberi – Çocuklarda Aşı (Verem Aşısı): https://ankara.baskenthastaneleri.com/tr/saglik-rehberi/cocuklarda-asi
• Cleveland Clinic – Smallpox Vaccine Scar Causes & Why You Might Have One: https://my.clevelandclinic.org/health/articles/smallpox-vaccine-scar
• Ekovitrin – Çiçek Aşısı Çoğu Aşının Aksine Neden Kollarda Büyük Bir İz Bırakıyor?: https://www.ekovitrin.com/cicek-asisi-cogu-asinin-aksine-neden-kollarda-buyuk-bir-iz-birakiyor
• Healthline – Smallpox Vaccine Scar: Why It Happens: https://www.healthline.com/health/smallpox-vaccine-scar
• Aşı Portalı (Sağlık Bakanlığı) – Aşı Sonrası İstenmeyen Etkiler: https://asi.saglik.gov.tr/asie.html
• IntClinics – Tetanoz Aşısı Nedir, Yan Etkileri Neler?: https://intclinics.com/blog/tr/tetanoz-asisi-nedir-yan-etkileri-neler/
• Çocuk Sağlığı Derneği – Suçiçeği Aşısı Bilgilendirme Broşürü: https://cocuksagligidernegi.org/sucicegi-asisi-bilgilendirme-brosuru/
• VAXOPEDIA – Recognizing Old Vaccine Scars: https://vaxopedia.org/2018/09/03/recognizing-old-vaccine-scars/
• kliniksaglik.com https://kliniksaglik.com/saglik/bebegimin-asi-takvimi-nasil-olacak-asilar-hakkinda-bilgi-alabilir-miyim-14043

Not: Bu içerik sadece rehberlik amaçlı olup kişisel ihtiyaçlarınıza göre tasarlanmamıştır. İçerik, uzman tıbbi tavsiye yerine geçmez.