İlaç takip sistemi (İTS): Türkiye’nin ilaç güvenliğinde devrim yaratan projesi

İlaç Takip Sistemi (İTS), Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’na bağlı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) tarafından uygulamaya konulmuş, ilaçların üretimden hastaya ulaşana kadar her biriminin hareketini izlemeyi ve takip etmeyi sağlayan benzersiz bir projedir. İTS, dünyada bir ilk olmasıyla da dikkat çekmektedir ve Türkiye’yi bu alanda lider ülkelerden biri konumuna getirmiştir.

İlaç Takip Sistemi Nasıl Çalışır?

İTS’nin temelinde, her bir ilaç kutusuna atanan benzersiz bir karekod (Data Matrix) bulunur. Bu karekodlar, ilacın seri numarası, son kullanma tarihi, parti numarası ve ürün kodu gibi bilgileri içerir. Sistemin çalışma prensibi, ilaç tedarik zincirindeki her aşamada bu karekodların okutularak sisteme bildirim yapılmasına dayanır:

• Üretim / İthalat: İlaç üreticileri veya ithalatçı firmalar, ürettikleri veya ithal ettikleri her bir ilacın karekodunu oluşturur ve bu bilgileri İTS’ye bildirerek sisteme girişini yaparlar. Aktive edilmeyen bir ürün, sistemde görünmez ve satılamaz.
• Dağıtım (Ecza Depoları): İlaçlar, üreticiden ecza depolarına geçtiğinde, depolar bu ürünlerin alış ve satış bildirimlerini İTS’ye yapar. Böylece ilacın hangi depoya gittiği ve oradan hangi eczaneye veya hastaneye satıldığı adım adım takip edilir.
• Eczaneler ve Hastaneler: Eczaneler veya hastaneler ilaçları teslim aldığında, yine İTS’ye “mal alım onayı” bildirimi yaparlar. Hasta eczaneden ilacı aldığında ise eczacı, ilacın karekodunu okutarak “satış bildirimi”ni sisteme iletir. Bu işlem, ilacın hastaya ulaştığını ve eczane stoklarından çıktığını gösterir.
• Sarf (Tüketim Merkezleri): Hastaneler gibi tüketim merkezleri, ilacı hastaya uyguladığında veya kullandığında “sarf bildirimi” yaparak ilacın tüketildiğini kaydeder.
• İade, İmha, İhracat vb. Durumlar: İlacın tedarik zincirindeki herhangi bir iade, imha, ihracat veya başka bir statü değişikliği de yine karekod üzerinden sisteme bildirilir.

Bu kesintisiz bildirim akışı sayesinde, bir ilaç kutusunun tüm yaşam döngüsü dijital olarak takip edilebilir hale gelir.

İlaç Takip Sisteminin Sağladığı Faydalar

İTS’nin devreye girmesiyle birlikte Türkiye’deki ilaç sektörü ve halk sağlığı açısından birçok önemli kazanım elde edilmiştir:

İlaç Güvenliği ve Hasta Sağlığı:

Sahte ve Kaçak İlaçların Önlenmesi: Her kutunun tekil olarak takip edilmesi, sahte veya kaçak ilaçların piyasaya sürülmesini engeller. Sistemde kaydı olmayan bir ilaç satılamaz.

• Etkin Geri Çağırma (Recall): Bir ilacın beklenmedik yan etkisi veya kalitesiz olduğu tespit edildiğinde, o ilacın tüm partisi veya belli bir seri numarasına sahip ürünler hızla tespit edilerek piyasadan geri çekilebilir. Bu, hayati önem taşır.
• Son Kullanma Tarihi Kontrolü: Karekod okumalarıyla son kullanma tarihi girişlerindeki insan hataları azalır, miadı yaklaşan veya geçmiş ilaçların otomatik olarak tespit edilmesini sağlar.

Ekonomik ve Yönetsel Faydalar:

Geri Ödeme Dolandırıcılığının Önlenmesi: İlaç kupürü sahteciliğinin önüne geçilir ve bir ilacın birden fazla kez ödenmesi engellenir, bu da kamu maliyesinde önemli tasarruflar sağlar.

• Paralel Ticaretin Engellenmesi: İlaçların Türkiye’den yasal olmayan yollarla başka ülkelere götürülmesi veya tam tersi durumların önüne geçilir.
• Etkin Stok Yönetimi: Tedarik zincirindeki tüm paydaşlar (eczaneler, depolar) güncel stok bilgilerine erişebilir, bu da stok yetersizliğini ve ilaç israfını önler.
• Veri Analizi ve Akılcı İlaç Kullanımı: Sistem, büyük bir veri deposu oluşturur. Bu veriler, ilaç kullanım oranlarını, hastalık haritalarını çıkarmak ve akılcı ilaç kullanımı politikaları geliştirmek için değerli analizler sunar.

Şeffaflık ve Güvenilirlik:

Üretimden hastaya kadar tüm tedarik zincirinde tam bir şeffaflık sağlar.

Tüketiciler, İTS mobil uygulaması (Android ve iOS için mevcut) aracılığıyla aldıkları ilacın karekodunu okutarak orijinalliğini, fiyatını, son kullanma tarihini ve hakkında geri çekme kararı olup olmadığını kontrol edebilirler. Bu durum, halkı sürece dahil ederek bir nevi “fahri denetçi” olmalarını sağlar.

İTS’nin Uluslararası Başarısı

İlaç Takip Sistemi, Türkiye’de 2010 yılından bu yana başarılı bir şekilde uygulanmakta ve kazandığı başarılar sayesinde dünya çapında örnek bir proje haline gelmiştir. Birleşmiş Milletler Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi (WSIS) tarafından e-sağlık alanında ödüller kazanmış ve PwC tarafından ilaç endüstrisinde “en iyi uygulamalardan biri” olarak tanımlanmıştır. Hatta Suudi Arabistan gibi ülkelere model olarak ihraç edilmiştir.