Tansiyon düştüğünde ne yapılmalı?

Günlük yaşamın koşturmacası içinde bazen vücudumuz beklenmedik tepkiler verebilir. Bunlardan biri de tansiyon düşüklüğü, yani hipotansiyondur. Baş dönmesi, sersemlik, halsizlik ve hatta bayılmaya kadar varabilen bu durum, anlık bir rahatsızlık olabileceği gibi altta yatan ciddi bir sağlık sorununun da işareti olabilir. Peki, tansiyonunuz düştüğünde bilimsel kanıtlar ışığında neler yapmalısınız? Bu özel haberimizde, hipotansiyonun nedenlerini, belirtilerini ve anında müdahale yöntemlerini detaylı bir şekilde inceliyoruz.

Hipotansiyon Nedir? Bilimsel Tanım ve Sınırlar

Tansiyon, atardamarlardaki kanın damar duvarına yaptığı basıncı ifade eder ve iki değerle ölçülür: sistolik (kalp kasılırkenki en yüksek basınç) ve diastolik (kalp gevşerkenki en düşük basınç). Genel olarak yetişkinlerde normal kan basıncı değeri 120/80 mmHg civarındadır. Ancak, bu değer kişiden kişiye, yaşa ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterebilir.

Bilimsel olarak hipotansiyon, sistolik kan basıncının 90 mmHg’nin ve diastolik kan basıncının 60 mmHg’nin altında olması olarak tanımlanır (National Heart, Lung, and Blood Institute – NHLBI, 2022). Ancak, bazı sağlıklı bireylerde bu değerlerin biraz altında seyreden tansiyon herhangi bir semptoma yol açmayabilir ve bu durumda tedavi gerekmeyebilir. Önemli olan, tansiyon düşüklüğünün kişide rahatsız edici belirtilere neden olmasıdır.

Tansiyon Neden Düşer? Bilimsel Açıklamalar

Tansiyon düşüklüğünün birçok farklı nedeni olabilir. Bunlardan bazıları anlık ve geçiciyken, bazıları altta yatan ciddi sağlık sorunlarının işareti olabilir:

• Dehidratasyon (Sıvı Kaybı): Yetersiz sıvı alımı, aşırı terleme, kusma veya ishal gibi durumlar kan hacmini azaltarak tansiyon düşüklüğüne yol açabilir (Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology, 2021).
• Uzun Süre Ayakta Kalmak (Ortostatik Hipotansiyon): Yerçekimi etkisiyle kanın bacaklarda toplanması sonucu, ayağa kalkarken kan basıncında ani bir düşüş yaşanabilir. Bu durum özellikle yaşlı bireylerde ve bazı ilaç kullananlarda daha sık görülür (Freeman et al., 2011).
• Hızlı Ayağa Kalkmak (Postüral Hipotansiyon): Uzun süre oturur veya yatarken aniden ayağa kalkmak da benzer bir mekanizmayla tansiyon düşüklüğüne neden olabilir.
• Kalp Sorunları: Kalp yetmezliği, kalp ritim bozuklukları (aritmi), kalp kapak hastalıkları ve kalp krizi gibi durumlar kalbin yeterince kan pompalamasını engelleyerek tansiyon düşüklüğüne yol açabilir (Braunwald’s Heart Disease, 2019).
• Endokrin Sorunlar: Tiroid yetmezliği (hipotiroidizm), böbrek üstü bezi yetmezliği (Addison hastalığı), düşük kan şekeri (hipoglisemi) ve bazı durumlarda diyabet de tansiyon düşüklüğüne neden olabilir (Williams Textbook of Endocrinology, 2020).
• Sinir Sistemi Sorunları (Nörolojik Durumlar): Parkinson hastalığı, multipl skleroz ve bazı otonom sinir sistemi bozuklukları kan basıncını düzenleyen mekanizmaları etkileyerek hipotansiyona yol açabilir (Bradley’s Neurology in Clinical Practice, 2020).
• Kan Kaybı: Ciddi yaralanmalar, iç kanamalar veya ameliyatlar sonucu oluşan kan kaybı kan hacmini azaltarak tansiyonu düşürebilir.
  Enfeksiyonlar (Sepsis): Vücutta yaygın ve şiddetli enfeksiyonlar (sepsis), kan damarlarının genişlemesine ve kan basıncının düşmesine neden olabilir. Bu acil bir tıbbi durumdur.
• Alerjik Reaksiyonlar (Anafilaksi): Şiddetli alerjik reaksiyonlar, kan damarlarının hızla genişlemesine ve kan basıncının ani olarak düşmesine yol açabilir. Bu da acil tıbbi müdahale gerektirir.
• İlaçlar: Bazı ilaçların yan etkisi olarak tansiyon düşüklüğü görülebilir. Bunlar arasında diüretikler (idrar söktürücüler), beta blokerler, ACE inhibitörleri, nitratlar, bazı antidepresanlar ve erektil disfonksiyon ilaçları sayılabilir (British National Formulary, 2023).
• Gebelik: Gebeliğin ilk 24 haftasında hormonal değişiklikler ve dolaşım sistemindeki adaptasyonlar nedeniyle tansiyon düşüklüğü yaygın olabilir. Genellikle bu durum geçicidir ve herhangi bir soruna yol açmaz (Cunningham et al., Williams Obstetrics, 2022).
• Besin Eksiklikleri: B12 vitamini ve folat eksikliği gibi bazı besin eksiklikleri anemiye yol açarak tansiyon düşüklüğüne katkıda bulunabilir.

Tansiyon Düştüğünde Ortaya Çıkan Belirtiler

Tansiyon düşüklüğünün belirtileri kişiden kişiye ve düşüşün hızına göre değişebilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Baş dönmesi veya sersemlik
• Bayılma veya bayılacak gibi hissetme
• Bulanık görme
• Halsizlik veya yorgunluk
• Konsantrasyon güçlüğü
• Mide bulantısı
• Soğuk, nemli ve soluk cilt
• Hızlı ve yüzeysel nefes alma
• Hızlı ve zayıf nabız

Tansiyonunuz Düştüğünde Yapılması Gerekenler

Tansiyon düşüklüğü belirtileri yaşadığınızda, altta yatan nedene bağlı olarak farklı müdahale yöntemleri gerekebilir. Ancak, anlık olarak yapabileceğiniz ve bilimsel olarak önerilen bazı adımlar şunlardır:

Hemen Oturun veya Uzanın

Baş dönmesi veya sersemlik hissettiğiniz anda, düşmeyi önlemek için derhal güvenli bir yere oturun veya uzanın. Uzanırken bacaklarınızı kalp seviyesinden yukarı kaldırın (yaklaşık 30-45 derece). Bu, kanın beyne doğru akışını kolaylaştırarak belirtilerin hafiflemesine yardımcı olabilir (American Heart Association – AHA, 2021).

Bol Sıvı Tüketin

Dehidratasyon, tansiyon düşüklüğünün yaygın bir nedenidir. Su, elektrolit içeren spor içecekleri veya oral rehidrasyon solüsyonları içmek kan hacmini artırarak tansiyonun yükselmesine yardımcı olabilir (World Health Organization – WHO, 2019).

Tuzlu Atıştırmalıklar Tüketin (Doktorunuza Danışarak)

Tuz, vücudun su tutmasına yardımcı olarak kan basıncını artırabilir. Ancak, özellikle kalp veya böbrek sorunlarınız varsa aşırı tuz tüketiminden kaçınmak önemlidir. Doktorunuza danışarak küçük miktarlarda tuzlu kraker veya zeytin gibi atıştırmalıklar tüketebilirsiniz.

Derin ve Yavaş Nefesler Alın

Stres ve kaygı, tansiyon düşüklüğü belirtilerini kötüleştirebilir. Derin ve yavaş nefesler almak, sinir sistemini sakinleştirerek kan basıncının dengelenmesine yardımcı olabilir.

Sık ve Küçük Öğünler Yiyin

Büyük ve karbonhidrat ağırlıklı öğünler, özellikle yemek sonrası hipotansiyonu olan kişilerde tansiyon düşüklüğünü tetikleyebilir. Sık ve küçük öğünler yemek kan şekeri seviyesini dengede tutarak bu durumu önlemeye yardımcı olabilir.

Alkol ve Uzun Süre Ayakta Kalmaktan Kaçının

Alkol, kan damarlarını genişleterek tansiyonu düşürebilir. Uzun süre hareketsiz ayakta kalmak da kanın bacaklarda toplanmasına ve tansiyonun düşmesine neden olabilir.

Ne Zaman Tıbbi Yardım Alınmalı?

Tansiyon düşüklüğü genellikle basit önlemlerle düzelebilir. Ancak, aşağıdaki durumlarda derhal tıbbi yardım almak önemlidir:

• Şiddetli baş dönmesi veya bayılma
• Göğüs ağrısı
• Nefes darlığı
• Bilinç kaybı
• Uzun süren veya tekrarlayan tansiyon düşüklüğü atakları
• Altta yatan ciddi bir sağlık sorununun varlığı (kalp hastalığı, diyabet vb.)

Doktorunuz, tansiyon düşüklüğünün nedenini belirlemek için fiziksel muayene, kan testleri, EKG (elektrokardiyografi) ve diğer gerekli tetkikleri yapabilir. Altta yatan bir sağlık sorunu tespit edilirse, buna yönelik tedavi planı oluşturulacaktır.

Önleyici Tedbirler Nelerdir?

Tekrarlayan tansiyon düşüklüğü sorunları yaşayan bireyler için bazı önleyici tedbirler faydalı olabilir:

• Yeterli Sıvı Alımı: Günde en az 8-10 bardak su içmeye özen gösterin.
• Yavaş Kalkın: Oturur veya yatarken aniden ayağa kalkmaktan kaçının. Önce oturun ve birkaç saniye bekledikten sonra yavaşça kalkın.
• Kompresyon Çorapları: Bacaklardaki kan birikimini azaltarak ortostatik hipotansiyonu önlemeye yardımcı olabilir.
• Düzenli Egzersiz: Düzenli hafif ve orta düzeyde egzersiz kan dolaşımını düzenleyebilir. Ancak, ani ve yorucu egzersizlerden kaçının.
• Beslenme Düzenine Dikkat: Sık ve küçük öğünler yiyin, aşırı karbonhidratlı ve büyük öğünlerden kaçının.

Tansiyon düşüklüğü rahatsız edici belirtilere yol açabilen ve bazen ciddi sağlık sorunlarının işareti olabilen bir durumdur. Tansiyonunuz düştüğünde, öncelikle güvenli bir yere oturmak veya uzanmak, bol sıvı tüketmek ve derin nefesler almak gibi basit önlemler alabilirsiniz. Ancak, belirtiler şiddetliyse veya tekrarlıyorsa mutlaka bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir. Altta yatan nedenin belirlenmesi ve uygun tedavinin başlanması, sağlığınız için kritik öneme sahiptir.

Unutmayın, her bireyin vücudu farklı tepkiler verebilir, bu nedenle kendi sağlık durumunuzu yakından takip etmek ve uzman tavsiyelerine uymak en doğru yaklaşımdır.

Kaynaklar:

American Heart Association (AHA). (2021). Low Blood Pressure (Hypotension).
Braunwald, E. (Ed.). (2019). Braunwald’s Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine (11th ed.). Elsevier.
British National Formulary (BNF). (2023). Joint Formulary Committee.
Bradley, W. G., Daroff, R. B., Fenichel, G. M., Jankovic, J., & Mazziotta, J. C. (Eds.). (2020). Bradley’s Neurology in Clinical Practice (8th ed.). Elsevier.
Cunningham, F. G., Leveno, K. J., Bloom, S. L., Spong, C. Y., Dashe, J. S., Hoffman, B. L., … & Sheffield, J. S. (Eds.). (2022). Williams Obstetrics (26th ed.). McGraw Hill.
Freeman, R., Wieling, W., Axelrod, F. B., Benditt, D. G., Benarroch, E., Biaggioni, I., … & Gibbons, C. H. (2011). Consensus statement on the definition of orthostatic hypotension, neurally mediated syncope and the postural tachycardia1 syndrome. Clinical Autonomic Research, 21(2),2 69-72.
Guyton, A. C., & Hall, J. E. (2021). Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology (14th ed.). Elsevier.
National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI). (2022). Low Blood Pressure.
Williams, R. H., Melmed, S., Polonsky, K. S., Larsen, P. R., & Kronenberg, H. M. (Eds.). (2020). Williams Textbook of Endocrinology (14th ed.). Elsevier.
World Health Organization (WHO). (2019). Oral rehydration salts (ORS) for the treatment of diarrhoea.