Sıtma nasıl tedavi edilir?

Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen sıtma hastalığının uluslararası tedavi kılavuzları ve bilimsel araştırmalar ışığında nasıl tedavi edildiğini inceliyoruz. Sıtma tedavisi, enfeksiyonu ortadan kaldırmayı ve hastalığın ilerlemesini önlemeyi amaçlar ve tedavi yaklaşımları, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve diğer uluslararası sağlık kuruluşları tarafından belirlenen kılavuzlara göre şekillenir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Sıtma Tedavi Kılavuzları

WHO, sıtma tedavisi için kanıta dayalı ve güncel öneriler sunmaktadır. Temel prensipler şunlardır:

• Parazitolojik Doğrulama: Sıtma şüphesi olan tüm hastalarda, tedaviye başlamadan önce mikroskopi veya hızlı tanı testleri (RDT’ler) ile parazit varlığı doğrulanmalıdır.
• Artemisinin Bazlı Kombinasyon Tedavileri (ACT’ler): Özellikle Plasmodium falciparum sıtması için ilk basamak tedavi olarak ACT’ler önerilmektedir. ACT’ler, artemisinin türevi bir ilaç ile farklı etki mekanizmasına sahip başka bir antimalaryal ilacın kombinasyonunu içerir. Örnekler arasında artemether-lumefantrine ve artesunate-amodiaquine bulunur.
• Şiddetli Sıtma Tedavisi: Şiddetli sıtma vakaları tıbbi bir acil durumdur ve parenteral (damar içi veya kas içi) antimalaryal tedavi derhal başlanmalıdır. Artesunate genellikle ilk tercih edilen ilaçtır.
• Plasmodium vivax ve Plasmodium ovale Sıtması: Bu tür sıtmalar, karaciğerde uyuyan parazit formları (hipnozoitler) nedeniyle tekrarlayabilir. Bu nedenle, klorokin (klorokine duyarlı bölgelerde) veya ACT’lere ek olarak, karaciğerdeki parazitleri temizlemek için primakin kullanılır. Glikoz-6-fosfat dehidrogenaz (G6PD) eksikliği olan hastalarda primakin kullanımı dikkatli olmalıdır.
• Gebelikte Sıtma Tedavisi: Gebelerde sıtma tedavisi özel dikkat gerektirir. İlk trimesterde kinin ve klindamisin kombinasyonu düşünülebilirken, ikinci ve üçüncü trimesterde ACT’ler kullanılabilir. Primakin gebelikte kontrendikedir.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) Önerileri

CDC de sıtma tedavisi konusunda enfeksiyonun türü, hastanın klinik durumu ve enfeksiyonun edinildiği coğrafi bölgedeki ilaç direnci durumunu dikkate alan ayrıntılı kılavuzlar sunmaktadır. CDC, komplike olmayan P. falciparum sıtması için ACT’leri önermektedir. Diğer Plasmodium türleri için klorokin (duyarlı bölgelerde) veya ACT’ler kullanılabilir. Şiddetli sıtma için intravenöz artesunate ilk tercihtir.

Türkiye’de Sıtma Hastalığının Son Durumu

Türkiye’de sıtma vakaları geçmişte yaygın olsa da, uygulanan başarılı mücadele programları sayesinde 2010 yılından beri yerli sıtma vakası görülmemektedir. Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre, günümüzde tespit edilen vakaların tamamına yakını yurt dışı kaynaklıdır. Bu vakaların büyük çoğunluğunu ise (%75’i) Plasmodium falciparum türü oluşturmaktadır. Ülkemizde görülen diğer sıtma türleri arasında Plasmodium vivax, Plasmodium ovale ve Plasmodium malariae bulunmaktadır. Nadir de olsa Plasmodium knowlesi kaynaklı bir vaka da bildirilmiştir.

Türkiye’de sıtma tedavisi, uluslararası kılavuzlarla uyumlu olarak yürütülmektedir. Hastalığın türü, şiddeti ve hastanın durumuna göre antimalaryal ilaçlar kullanılmaktadır.

Türkiye’de Sıtma Tedavisinde Kullanılan Başlıca İlaçlar Şunlardır:

• Artemisinin bazlı kombinasyon tedavileri (ACT’ler): Özellikle Plasmodium falciparum sıtmasında ilk seçenek olarak kullanılmaktadır.
• Klorokin: Plasmodium vivax gibi klorokine duyarlı türlerde hala kullanılabilmektedir. Ancak direnç durumları göz önünde bulundurulmalıdır.
• Primatkin: Plasmodium vivax ve Plasmodium ovale sıtmasında karaciğerdeki uyuyan parazit formlarını temizlemek için kullanılmaktadır. Ancak G6PD eksikliği olanlarda dikkatli olunmalıdır.
• Şiddetli sıtma vakalarında artesunat gibi intravenöz ilaçlar kullanılmaktadır.

Kaynak:

WHO Guidelines for Malaria
Treatment of Malaria – World Health Organization (WHO)
Malaria – Diagnosis & treatment – Mayo Clinic
Treatment of Uncomplicated Malaria – CDC
General Approach to Treatment | Malaria – CDC
WHO guidelines for malaria, 30 November 2024 – IRIS
MALARIA TREATMENT GUIDANCE – NHS Tayside
Artemisinin: a game-changer in malaria treatment – MMV
Dosing Recommendations for Prevention and Treatment of Malaria – Clinical Info HIV.gov