Antiviral ilaçlar

Virüslerin neden olduğu enfeksiyonlar, soğuk algınlığından grip, uçuk, suçiçeği ve hatta COVID-19 gibi ciddi hastalıklara kadar geniş bir yelpazede yer alır. Vücudun çoğu viral enfeksiyonu kendi başına atlatmasına rağmen, bazı durumlarda doktorlar, hastalığın seyrini hafifletmek, süresini kısaltmak veya komplikasyonları önlemek amacıyla reçeteli antiviral ilaçlar önerebilirler. Bu ilaçlar, virüslerin yaşam döngüsünün farklı aşamalarını hedef alarak etki gösterir.

Antiviral İlaçlar Ne İşe Yarar ve Nasıl Çalışır?

Antiviral ilaçlar, virüslerin insan hücrelerine saldırmasını, çoğalmasını ve yayılmasını engelleyerek etki gösterir. Temel etki mekanizmaları şunları içerir:

Virüslerin sağlıklı hücrelere bağlanmasını ve içeri girmesini sağlayan reseptörleri bloke ederler. Virüsün genetik materyalinin (DNA veya RNA) kopyalanmasını veya viral proteinlerin sentezini engelleyerek çoğalmalarını durdururlar. Yeni oluşan virüs partiküllerinin enfekte olmuş hücrelerden salınmasını önleyerek diğer hücrelere yayılmalarını kısıtlarlar.

Bazı antiviraller, vücudun doğal bağışıklık sistemini güçlendirerek viral enfeksiyonla savaşmasına yardımcı olabilir. Antiviral ilaçlar, antibiyotiklerden farklıdır çünkü antibiyotikler bakterilere karşı etkilidirken, antiviraller yalnızca virüslere karşı etkilidir. Yanlış veya gereksiz antiviral kullanımı, virüslerde direnç gelişimine yol açabilir, bu da gelecekte bu ilaçların etkinliğini azaltabilir.

Hangi Hastalıklar İçin Antiviral İlaçlar Reçete Edilir?

Antiviral ilaçlar, özellikle yaşamı tehdit eden veya kronik (uzun süreli) viral enfeksiyonların tedavisinde reçete edilir. Başlıca kullanım alanları ve örnekler şunlardır:

• Grip (İnfluenza): Oseltamivir (örneğin, Tamiflu, Enfluvir, Oseflu gibi ticari adlarla bilinir) ve Zanamivir gibi ilaçlar, grip belirtilerinin başlangıcından sonraki ilk 48 saat içinde kullanıldığında hastalığın süresini kısaltabilir ve şiddetini azaltabilir. Genellikle risk grubundaki (yaşlılar, kronik hastalığı olanlar, çocuklar) kişiler için reçete edilir.
• Uçuk (Herpes Simplex Virüsü – HSV) ve Zona (Varicella Zoster Virüsü – VZV): Asiklovir (örneğin, Asiviral, Zovirax), Valasiklovir (örneğin, Valtrex) ve Famsiklovir (örneğin, Fomvir) gibi ilaçlar, uçuk lezyonlarının (dudak veya genital uçuk) veya zona döküntülerinin tedavisinde, belirtilerin şiddetini ve süresini azaltmak için kullanılır. Suçiçeği tedavisinde de kullanılabilirler.
• HIV/AIDS (İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü): HIV tedavisinde çok çeşitli antiviral ilaçlar (antiretroviral ilaçlar) kombinasyon halinde kullanılır. Bu ilaçlar, virüsün çoğalmasını baskılayarak hastalığın ilerlemesini yavaşlatır ve bağışıklık sistemini korur. Örneğin, Tenofovir (TDF, TAF içeren kombinasyonlar), Emtrisitabin (FTC), Lamivudin (3TC), Abakavir (ABC), Dolutegravir (DTG), Raltegravir (RAL), Darunavir (DRV), Lopinavir (LPV) gibi farklı sınıflardan ilaçlar bulunur.
• Hepatit B (HBV) ve Hepatit C (HCV): Kronik Hepatit B ve C enfeksiyonlarında virüsün çoğalmasını baskılamak ve karaciğer hasarını önlemek için özel antiviral ilaçlar kullanılır.Türkiye’de Hepatit B için Entekavir (Baraclude, Hednavir), Tenofovir (Tenoviral) gibi ilaçlar; Hepatit C için ise Glekaprevir/Pibrentasvir (Maviret), Sofosbuvir/Velpatasvir/Voksilaprevir (Vosevi), Ledipasvir/Sofosbuvir (Harvoni) gibi direkt etkili antiviraller (DEA) kullanılmaktadır.
• COVID-19 (SARS-CoV-2): Pandemi döneminde, bazı antiviral ilaçlar (örneğin, Remdesivir, Molnupiravir (Covinavir), Paxlovid) COVID-19’un semptomlarını hafifletmek ve hastalığın şiddetli seyrini önlemek amacıyla yüksek riskli hastalarda doktor kontrolünde kullanılmıştır.
• Sitomegalovirüs (CMV): Özellikle bağışıklığı baskılanmış kişilerde (organ nakli hastaları gibi) görülen CMV enfeksiyonlarının tedavisinde Gansiklovir ve Valgansiklovir (Valcyte) gibi ilaçlar kullanılır.

Türkiye’de Sıkça Kullanılan Bazı Antiviral İlaçlar (Etkin Madde ve Ticari Ad Örnekleri)

Aşağıda, Türkiye’de çeşitli viral enfeksiyonların tedavisinde kullanılan bazı antiviral ilaçların etkin madde ve sıkça bilinen ticari ad örnekleri yer almaktadır. Bu liste bilgilendirme amaçlıdır ve eksik veya güncel olmayan bilgiler içerebilir. İlaçların ticari adları, formülasyonları ve endikasyonları zamanla değişebilir.

Grip (İnfluenza):

• Oseltamivir: Tamiflu, Enfluvir, Oseflu
• Zanamivir: Relenza

Herpes Virüsleri (Uçuk, Zona, Suçiçeği):

• Asiklovir: Asiviral, Zovirax, Vectavir (krem formu da mevcut)
• Valasiklovir: Valtrex
• Famsiklovir: Fomvir, Virmal
• Pensiklovir: Ex-lovir (krem formu)

HIV/AIDS:

• Tenofovir (TDF/TAF içeren kombinasyonlar): Truvada, Descovy, Odefsey, Biktarvy gibi kombinasyon ilaçları içinde yer alır.
• Emtricitabine (FTC): Genellikle Tenofovir ile kombinasyon halinde bulunur.
• Lamivudin (3TC): Hivent, Epivir
• Dolutegravir (DTG): Tivicay, Triumeq (kombinasyon)
• Raltegravir (RAL): Isentress
• Darunavir (DRV): Prezista (Ritonavir ile kombinasyon), Prezcobix (Kobisistat ile kombinasyon)

Hepatit B:

• Entekavir: Baraclude, Hednavir
• Tenofovir Disoproksil Fumarat (TDF): Tenoviral, Viread
• Tenofovir Alafenamide (TAF): Vemlidy

Hepatit C:

• Glekaprevir/Pibrentasvir: Maviret
• Sofosbuvir/Velpatasvir/Voksilaprevir: Vosevi
• Ledipasvir/Sofosbuvir: Harvoni
• Ombitasvir/Paritaprevir/Ritonavir + Dasabuvir: Viekirax + Exviera

COVID-19 (Pandemi döneminde kullanılan bazıları):

Molnupiravir: Covinavir
Paxlovid
Remdesivir

Antiviral İlaçların Reçete Edilmesi ve Güvenli Kullanımı

Antiviral ilaçlar, yalnızca bir doktorun muayenesi ve reçetesi ile temin edilebilir. Hekim, hastanın genel sağlık durumunu, hastalığın türünü, şiddetini ve olası yan etkileri değerlendirerek en uygun ilacı ve dozu belirler. Bilinçsiz veya yanlış antiviral ilaç kullanımı, ciddi yan etkilere yol açabileceği gibi, virüslerin ilaçlara karşı direnç geliştirmesine de neden olabilir.

Unutulmamalıdır ki, antiviral ilaçlar bir mucize tedavi değil, viral enfeksiyonlarla mücadelede doktorların elindeki önemli araçlardır. Herhangi bir viral enfeksiyon şüphesinde mutlaka bir sağlık profesyoneline başvurulmalıdır.