Çocukluk çağında öldürücü hastalıklar nelerdir?

Çocukluk çağı, büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu, ancak aynı zamanda çeşitli hastalıklara karşı savunmasızlığın da yüksek olabildiği bir dönemdir. Günümüzde, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, bazı hastalıklar ne yazık ki hala çocuk ölümlerine neden olmaktadır. Bilimsel veriler, bu ölümcül hastalıkların çoğunun önlenebilir veya tedavi edilebilir olduğunu göstermektedir.

İşte çocukluk çağında ölümcül olabilen başlıca hastalıklar ve bilimsel yaklaşımlar:

Pnömoni (Zatürre)

Akciğerlerdeki hava keseciklerinin (alveoller) iltihaplanmasıdır. Genellikle bakteriler (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae tip b gibi), virüsler (respiratuvar sinsityal virüs – RSV, influenza gibi) veya nadiren mantarlar neden olur.

Özellikle 5 yaş altı çocuklarda, dünya genelinde en sık görülen enfeksiyona bağlı ölüm nedenidir. Akciğer fonksiyonlarını bozarak solunum yetmezliğine ve oksijen azlığına yol açar. Rutin çocukluk çağı aşıları (Pnömokok, Hib, Kızamık, Boğmaca) ile büyük ölçüde önlenebilir. Erken tanı ve antibiyotik/antiviral tedavi ile kontrol altına alınabilir.

İshal Hastalıkları (Diyare)

Özellikle rota virüsü ve çeşitli bakterilerin (E. coli, Shigella, Salmonella gibi) neden olduğu, sık ve sulu dışkılamanın eşlik ettiği enfeksiyonlardır. Şiddetli sıvı kaybı (dehidrasyon) ve elektrolit dengesizliği nedeniyle, özellikle bebek ve küçük çocuklarda hızlıca ölüme yol açabilir. Besin emiliminin bozulması da malnütrisyona katkıda bulunur.

Rotavirüs aşısı, güvenli içme suyu, el hijyeni, iyi sanitasyon koşulları ve anne sütü ile beslenme kritik öneme sahiptir. Oral rehidratasyon tuzları (ORT) ile sıvı ve elektrolit takviyesi hayat kurtarıcıdır.

Sıtma (Malaria)

Anofel cinsi sivrisinekler aracılığıyla bulaşan, Plasmodium parazitinin neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır. Türkiye’de insidansı çok düşük olsa da, küresel çocuk ölümlerinde önemli bir yer tutar. Özellikle 5 yaş altı çocuklarda ağır anemi, serebral sıtma (beyin tutulumu) ve çoklu organ yetmezliğine yol açarak ölümcül olabilir. Sivrisinek kontrolü, cibinlik kullanımı, sıtma önleyici ilaçlar ve erken tanı-tedavi (antimalaryal ilaçlar) ile mücadele edilir. Yeni geliştirilen aşılar umut vaat etmektedir.

Kızamık

Kızamık virüsünün neden olduğu, yüksek ateş ve tüm vücuda yayılan kırmızı döküntülerle seyreden son derece bulaşıcı viral bir hastalıktır. Özellikle bağışıklığı zayıf çocuklarda zatürre, ishal, ensefalit gibi ciddi komplikasyonlara yol açarak ölüme neden olabilir. Gelişmekte olan ülkelerde çocuk ölümlerinin önemli nedenlerindendir.

Kızamık-Kabakulak-Kızamıkçık (KKK) aşısı ile yüksek oranda önlenebilir. Küresel aşılama programları sayesinde görülme sıklığı büyük ölçüde azaltılmıştır.

Yetersiz Beslenme (Malnütrisyon)

Çocuğun yeterli ve dengeli besin almaması sonucu büyüme ve gelişmenin olumsuz etkilenmesi. Şiddetli yetersiz beslenme (marazmus, kuvaşiorkor) olarak ortaya çıkabilir. Doğrudan bir hastalık olmasa da, çocuğun bağışıklık sistemini zayıflatır, enfeksiyonlara karşı direncini düşürür ve enfeksiyon hastalıkları ile birleştiğinde ölüm riskini katlayarak artırır. Vücut fonksiyonlarının bozulmasına yol açar.

Anne sütü ile beslenme, ek gıdalara zamanında başlama, dengeli ve yeterli beslenme, gıda güvenliği ve besin takviyeleri ile önlenebilir.

Doğuştan Gelen Anomaliler ve Erken Doğum Komplikasyonları

Kalp kusurları, nöral tüp defektleri (spina bifida gibi), Down sendromu gibi doğuştan gelen yapısal veya fonksiyonel bozukluklar. Erken doğum (prematüre) sonucu gelişen solunum sıkıntısı sendromu, enfeksiyonlar ve beyin kanamaları gibi komplikasyonlar.

Özellikle yeni doğan döneminde veya erken çocuklukta, bu anomalilerin veya prematüre komplikasyonlarının şiddetine bağlı olarak ölüme yol açabilirler. Gebelik öncesi folik asit takviyesi, düzenli gebelik takibi, doğum öncesi tanı ve yenidoğan bakımı ile bazı riskler azaltılabilir. Gerekli durumlarda cerrahi müdahale veya özel tıbbi bakımla yaşam kalitesi artırılabilir.

Önleme ve Erken Müdahale

Çocukluk çağındaki ölümcül hastalıkların çoğu, etkili halk sağlığı müdahaleleriyle önlenebilir veya tedavi edilebilir niteliktedir. Küresel ve ulusal çabalar, aşı programlarının genişletilmesi, beslenme durumunun iyileştirilmesi, temiz suya erişim ve hijyen eğitimlerinin yaygınlaştırılması gibi adımlarla çocuk ölümlerini azaltmayı hedeflemektedir. Ebeveynlerin bilinçli olması, çocuklarının aşı takvimlerine uyması ve herhangi bir ciddi belirtide derhal tıbbi yardım alması, çocuk sağlığının korunmasında temel faktörlerdir.

Kaynaklar

• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) – Child Mortality and Causes of Death: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-mortality-and-causes-of-death
• UNICEF – Child Survival: https://www.unicef.org/topic/child-survival
• kliniksaglik.com – https://kliniksaglik.com/manset/bebeklerde-kusma-ve-ishalde-ebeveynlerin-en-cok-merak-ettikleri-10-soru-ve-uzman-cevaplari-14109
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Childhood Vaccinations: https://www.cdc.gov/vaccines/parents/diseases/child/index.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü – Çocuk Sağlığı ve Aşı Takvimi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cocuk-sagligi.html
• Türk Pediatri Kurumu: https://www.turkpediatri.org.tr/
• Amerikan Pediatri Akademisi (American Academy of Pediatrics – AAP) – Healthy Children: https://www.healthychildren.org/