Dünya neden varsayımsal bir ‘hastalık X’e hazırlanıyor?

Dünya Ekonomik Forumu’nun 17 Ocak’ta İsviçre’nin Davos kentinde düzenlenen yıllık toplantısında tartışılan konulardan biri de “X hastalığına” hazırlık konusuydu. 

Bu hastalık aslında mevcut değil ancak gelecekte bir salgına veya küresel bir pandemiye neden olabilecek varsayımsal bir patojendir.

Panelde Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, dünyayı potansiyel, bilinmeyen bir hastalığa hazırlamanın önemini anlattı.

Neden?

Salgın Hazırlık ve Yenilik Koalisyonu (CEPI), “Hastalık diye bir şey olmasa da, ‘hastalık X’ kavramı, dünyanın tepki vermeye daha iyi hazırlanması gereken, insan sağlığına yönelik çok gerçek ve büyüyen bir tehdidi tanımlıyor” diyor.

Viral hastalıkların bilinen ve bilinmeyen tehditlerine karşı hazırlıklı olmak için gelecekteki salgınları önlemek, bilim adamlarının da varsayımsal “hastalık X” üzerine odaklanmasının nedenidir.

‘X hastalığı’ nedir?

2018 yılından bu yana, “X Hastalığı”, araştırma ve geliştirmeye yatırımın uluslararası öncelik taşıması gereken DSÖ hastalıklar listesine dahil edilmiştir. Adını bilim adamlarından ve Dünya Sağlık Örgütü’nden almıştır.

DSÖ’nün öncelikli hastalıkları arasında COVID-19, Ebola ve Marburg, Kırım-Kongo kanamalı ateşi, Lassa ateşi, MERS, SARS, Nipah ve henipavirüs hastalıkları, Rift Vadisi ateşi ve Zika yer alıyor.

Panel tartışması sırasında Gebrejesus, amacın “X hastalığı” fikrinin panik yaratmak olmadığını, yeni hastalıkların ortaya çıkma olasılığına mümkün olduğunca hazırlıklı olmak olduğunu söyledi.

Davos’ta yaptığı konuşmada, “Aslında olabilecek bir şeyin olmasını beklemek daha iyi çünkü bu birden fazla kez oldu ve buna hazırlanmak gerekiyor. Hazırlıksız olaylarla yüzleşmemeliyiz” dedi.

‘Hastalık X’e nasıl hazırlanılır?

DSÖ genel müdürü, Kovid-19’un ilk “X hastalığı” olduğunu ve artık “tecrübeye sahip olduğumuzu” belirtti.

Kendisinin de söylediği gibi o dönemde birçok insan “onları yönetemediğimiz” için kaybedildi.

“Kurtarılabilirlerdi. Ama yer yoktu, yeterli oksijen yoktu.”

Dolayısıyla kendisinin deyimiyle hazırlık, bir erken uyarı sisteminin kurulması, devletin sağlık altyapısının odağının birinci basamak sağlık hizmetlerine kaydırılması anlamına gelecektir.

Kendisinin de söylediği gibi başka bir salgına hazırlık amacıyla pandemi fonu kuruldu. Dünya genelindeki eşitsizlik sorununu çözmek için de çalışmalar yapılıyor, çünkü yoksul ülkeler, Kovid-19 sırasında bazı aşıların uygun fiyatlı olmaması nedeniyle sorun yaşadı.

“Önemli olan her ülkede oluşturduğumuz kapasitedir. En zayıf halka kadar güçlüyüz.”

Gebrejesus, “Tüm deneyimleri, dünyanın karşılaştığı tüm zorlukları ve tüm çözümleri bir araya getirerek bu anlaşma geleceğe daha iyi hazırlanmamıza yardımcı olabilir” dedi.

Corona virüsü salgınının dersleri neler?

Kovid-19 aşısı üreten firmalardan AstraZeneca’nın yönetim kurulu başkanı Michel Demaré, panelde “Krizlere iyi hazırlık, kriz olmadığında olur” ifadesine dikkat çekti.

Kendisinin de söylediği gibi, Kovid-19 bir sonraki salgınlar için bazı önemli dersler verdi. Öncelikle ortaklıkların önemli olduğu, yapay zekanın özellikle sağlık sistemlerinin yönetiminde fayda sağlayabileceği ve hastalıkların önlenmesine daha fazla yatırım yapılması gerektiği.

Demare, “Bu, daha akıllı harcamalarla ilgili. OECD ülkelerinde önleme için yapılan ortalama harcama, sağlık sistemleri bütçesinin %3’ü. Eğer önlemeye çok az harcıyorsanız, bütçenizin çoğunu hastaneye yatış ve geç tedaviye harcıyorsunuz” dedi.

‘X hastalığı’ ne zaman ortaya çıkabilir?

CEPI, yakın tarihi hesaba kattığımızda “hastalık X”in oralarda bir yerlerde olduğunun kesin olduğunu ve bir noktada hayvanlardan insanlara yayılacağını ve bunun da hastalık salgınlarına yol açabileceğini belirtiyor.

Bilim adamları, bir sonraki “hastalık X”in büyük olasılıkla, insanlarda hastalığa neden olma yeteneklerini zaten göstermiş olan 25 veya daha fazla virüs ailesinden birinden ortaya çıkan yeni bir virüsten kaynaklanabileceğine inanıyor.

‘X hastalığı’ yeni bir salgına neden olabilir mi?

2022’de, bir pandeminin COVID-19’a benzer etkiye sahip olma ihtimalinin her yıl yaklaşık 50’de 1 olduğunu gösteren bir araştırma yayınlandı.

CEPI, “X hastalığının” bir sonraki salgın tehdidi olabileceğini ancak mevcut patojenlerin mutasyona uğraması veya yeniden ortaya çıkıp yayılma riski de bulunduğunu belirtiyor.

CEPI, “Yalnızca 21. yüzyılda SARS, MERS, Zika ve diğer birçok yeni ve yeniden ortaya çıkan viral hastalıkların salgınları görüldü.” dedi.