Vampirlere ilham veren hastalık hangisidir?

Yüzyıllardır süregelen vampir efsaneleri, edebiyattan sinemaya kadar pek çok alanda insanlığın hayal gücünü beslemiştir. Gece ortaya çıkan, kanla beslenen ve güneş ışığına dayanamayan bu gizemli yaratıkların kökeni ise merak konusudur. Bazı araştırmacılar, vampir mitlerinin ardında yatan nedenlerden birinin nadir görülen bir grup genetik kan hastalığı olan porfiri olabileceğini öne sürmektedir. İşte vampir efsaneleri ile porfiri arasındaki olası bağlantılar ve bilimsel değerlendirmeler:

Porfiri, vücudun porfirin adı verilen önemli bir bileşiği yeterince işleyememesi sonucu ortaya çıkan bir grup kalıtsal hastalıktır. Porfirinler, hemoglobinin (kırmızı kan hücrelerinde oksijen taşıyan protein) önemli bir parçasıdır. Porfiride, porfirinlerin vücutta birikmesi çeşitli semptomlara yol açabilir. Bu semptomlar, porfirinin tipine göre değişiklik gösterir ve bazı türleri cilt, sinir sistemi ve diğer organları etkileyebilir.

Vampir Efsaneleri ve Porfiri Arasındaki Olası Bağlantılar

Bazı araştırmacılar, porfirinin belirli semptomlarının, vampir efsanelerinde anlatılan bazı özelliklerle şaşırtıcı benzerlikler gösterdiğine dikkat çekmektedir:

• Güneş Hassasiyeti (Fotosensitivite): Bazı porfiri türlerinde, özellikle eritropoetik protoporfiri (EPP) ve porfiria cutanea tarda (PCT) gibi kutanöz porfirilerde, cilt güneş ışığına karşı aşırı hassas hale gelir. Güneş ışığına maruz kalmak ciltte ağrılı kızarıklık, şişlik ve kabarcıklara neden olabilir. Bu durum, porfirili bireylerin gündüzleri dışarı çıkmaktan kaçınmasına ve gece aktif olmasına yol açmış olabilir, tıpkı vampir efsanelerindeki gibi.
• Diş Eti Çekilmesi ve “Dişlerin Belirginleşmesi”: Tekrarlayan porfiri atakları bazı kişilerde diş etlerinin çekilmesine neden olabilir. Bu durum, dişlerin daha belirgin ve “uzun” görünmesine yol açarak, vampirlerin karakteristik “uzun diş” veya “kan dişleri” mitini desteklemiş olabilir.
• Kırmızı veya Kahverengi İdrar: Porfiri atakları sırasında idrarın rengi, artan porfirin atılımı nedeniyle kırmızı veya kahverengi olabilir. Bu durum, folklorik anlatılarda vampirlerin kan içtiği yönündeki inanışlarla ilişkilendirilmiş olabilir. İnsanlar, bu renkteki idrarı hastaların kan içmesinin bir sonucu olarak yorumlamış olabilirler.
• Soluk Cilt ve Anemi: Bazı porfiri türleri anemiye (kansızlık) yol açabilir. Bu durum, hastalarda soluk bir cilt görünümüne neden olabilir, bu da vampirlerin “solgun” yüzleriyle ilişkilendirilebilir.
• Sarımsak Hassasiyeti: İlginç bir şekilde, bazı kaynaklar porfirili bireylerin sarımsağa karşı hassasiyet gösterebileceğini belirtmektedir. Sarımsağın içerdiği bazı sülfür bileşiklerinin porfiri semptomlarını tetikleyebileceği teorisi öne sürülmüştür. Vampir efsanelerinde sarımsağın vampirleri uzaklaştırdığına dair yaygın bir inanış bulunmaktadır.
• Mental Sağlık Sorunları: Akut porfiri atakları sırasında bazı hastalarda anksiyete, konfüzyon, halüsinasyonlar ve paranoya gibi nöropsikiyatrik semptomlar görülebilir. Bu durum, vampirlerin “kötücül” veya “deli” olarak tasvir edilmesine katkıda bulunmuş olabilir.

Bilimsel Eleştiriler ve Alternatif Teoriler

Porfirinin vampir efsanelerine ilham kaynağı olduğu teorisi bazı çevrelerde ilgi görse de, bilimsel camiada yaygın bir kabul görmemiştir. Bu teorinin zayıf yönleri ve alternatif açıklamalar şunlardır:

• Nadirlik: Porfiri nispeten nadir görülen bir hastalıktır. Vampir efsanelerinin yaygınlığı göz önüne alındığında, bu kadar nadir bir genetik bozukluğun bu denli geniş bir mitolojiye temel oluşturması pek olası görülmemektedir.
• Semptomların Uyuşmazlığı: Porfirinin tüm semptomları vampir efsanelerindeki özelliklerle birebir örtüşmemektedir. Örneğin, porfirili bireylerin kan içme isteği veya ihtiyacı yoktur.
• Tarihsel Kanıtların Eksikliği: Vampir efsaneleri, porfirinin tıbbi olarak tanımlanmasından çok daha eski bir tarihe dayanmaktadır. Bu nedenle, porfirinin doğrudan bu efsaneleri şekillendirdiğine dair kesin tarihi kanıtlar bulunmamaktadır.
• Alternatif Kaynaklar: Vampir mitlerinin kökeni için ölüm ve çürüme süreçlerinin yanlış anlaşılması, kuduz gibi hastalıkların bazı semptomları ve folklorik inançlar gibi başka olası açıklamalar da öne sürülmektedir.

Porfiri hastalığının bazı semptomları ile vampir efsanelerindeki bazı özellikler arasında ilginç benzerlikler bulunsa da, porfirinin vampir mitlerinin temel ilham kaynağı olduğu yönündeki teori bilimsel olarak kesinlik kazanmamıştır. Vampir efsanelerinin kökeni muhtemelen çok daha karmaşık ve çeşitli kültürel, sosyal ve psikolojik faktörlerin birleşimidir. Porfiri, bu efsanelerin oluşumunda küçük bir rol oynamış olabilecek nadir bir tıbbi durum olarak kalmaya devam etmektedir.

Kaynak:

• Porphyria: the facts behind the so-called vampire disease | Medicover Genetics: https://medicover-genetics.com/porphyria-the-facts-behind-the-so-called-vampire-disease/
• Vampire myths originated with a real blood disorder – Queen’s University: https://www.queensu.ca/gazette/stories/vampire-myths-originated-real-blood-disorder
• Why porphyria doesn’t match up with the vampirism myth – in C&EN – Compound Interest: https://www.compoundchem.com/2024/10/28/vampirism/
  3 Real Diseases That Influenced Vampire Folklore – Visible Body: https://www.visiblebody.com/blog/3-real-diseases-that-influenced-vampire-folklore
• Porphyria – Symptoms and causes – Mayo Clinic: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/porphyria/symptoms-causes/syc-20356066
• Porphyria – MedlinePlus: https://medlineplus.gov/porphyria.html
• Vampires Mystery: Porphyria or Lupus Erythematosus – AcceGen: https://www.accegen.com/vampires-mystery-porphyria-or-lupus-erythematosus/
• Chemistry catches up with the myth of vampires – The Chemical Institute of Canada: https://www.cheminst.ca/magazine/article/chemistry-catches-up-with-the-myth-of-vampires/
• Vampires, Porphyria, and the Media: Medicalization of a Myth – Johns Hopkins University: https://muse.jhu.edu/article/402582
• Vampire – Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Vampire
• kliniksaglik.com