İkiz bebek nasıl olur?

İkiz gebelikler, doğumların yaklaşık %1 ila %3’ünü oluşturur ve ebeveynler için hem heyecan verici hem de benzersiz bir deneyim sunar. Bilim, ikiz oluşumunun karmaşık biyolojik süreçlerini ve bu süreçleri etkileyen faktörleri derinlemesine araştırmaktadır.

İkiz gebelikler temel olarak iki kategoriye ayrılır

Tek Yumurta İkizleri (Monozygotik İkizler):

• Oluşum Mekanizması: Bu ikizler, tek bir yumurtanın tek bir sperm tarafından döllenmesi sonucu oluşan zigotun, gebeliğin çok erken aşamalarında (genellikle döllenmeden sonraki ilk 2 hafta içinde) ikiye bölünmesiyle meydana gelir. Genetik olarak birbirlerinin kopyası oldukları için aynı cinsiyete sahiptirler ve fiziksel özellikleri (saç rengi, göz rengi, kan grubu vb.) neredeyse tamamen aynıdır.
• Plasenta ve Amniyon Kesesi: Ayrılmanın zamanlamasına bağlı olarak, tek yumurta ikizleri aynı plasentayı (monokoryonik) veya ayrı plasentaları (dikoryonik) paylaşabilir. Aynı şekilde, ayrı amniyon keselerinde (diamniyotik) veya aynı amniyon kesesinde (monoamniyotik) gelişebilirler. Monokoryonik-monoamniyotik ikizler en yüksek riske sahiptir ve en nadir görülen tek yumurta ikizi tipidir.
• Sıklık: Tek yumurta ikizleri, dünya genelinde yaklaşık her 250 doğumda bir görülür ve sıklığı genetik veya çevresel faktörlerden bağımsız olarak oldukça sabittir.

Çift Yumurta İkizleri (Dizygotik İkizler):

• Oluşum Mekanizması: Bu ikizler, kadının aynı adet döngüsü içinde iki ayrı yumurta üretmesi ve bu yumurtaların iki ayrı sperm tarafından döllenmesiyle oluşur. Genetik olarak kardeş kadar benzerdirler ve aynı veya farklı cinsiyette olabilirler. Her bebeğin kendi ayrı plasentası ve amniyon kesesi vardır (dikoryonik-diamniyotik).
• Sıklık ve Etkileyen Faktörler: Çift yumurta ikizlerinin oluşum sıklığı, tek yumurta ikizlerinin aksine, çeşitli faktörlerden etkilenir. Bu faktörler aynı zamanda ikiz doğum oranlarındaki küresel artışın da temel nedenleridir:
• Annenin Yaşı: Annenin yaşı ilerledikçe, özellikle 30’lu ve 40’lı yaşlarda, iki yumurtanın aynı anda olgunlaşma ve salınma olasılığı artar (çift ovülasyon). Bu, özellikle FSH (Folikül Stimüle Edici Hormon) seviyelerinin artmasıyla ilişkilidir.
• Genetik Yatkınlık: Annenin ailesinde (özellikle anne tarafından) çift yumurta ikizi öyküsü varsa, çift yumurta ikizi sahibi olma olasılığı artar. “İkiz geni” olarak bilinen belirli genetik varyantlar bu durumu tetikleyebilir.
• Yardımcı Üreme Teknolojileri (YÜT): İn vitro fertilizasyon (IVF – Tüp bebek), yumurtlama indüksiyonu (ovülasyonu uyarıcı ilaçlar) gibi yöntemler, birden fazla yumurta salınımını veya birden fazla embriyonun rahme transferini sağlayarak çift yumurta ikizi olasılığını önemli ölçüde artırır. Bu, ikiz doğum oranlarındaki en büyük artışın ana nedenidir.
• Doğum Sayısı (Parite): Daha önce doğum yapmış kadınlarda ikiz gebelik olasılığı, ilk kez hamile kalan kadınlara göre hafifçe daha yüksektir.
• Etnik Köken: Bazı etnik gruplarda (örn. Nijerya’daki Yoruba kabilesinde) çift yumurta ikizi oranı diğer etnik gruplara göre daha yüksektir.

Türkiye ve Dünyadaki İkiz Doğum Oranları ve Son Veriler

Son birkaç on yıldır, dünya genelinde ve Türkiye’de ikiz doğum oranlarında belirgin bir artış gözlemlenmektedir.

1980’lerden bu yana, özellikle gelişmiş ülkelerde ikiz doğum oranları %50’ye varan oranlarda artmıştır. Bu artışın temel itici gücü, yardımcı üreme tekniklerinin yaygınlaşması ve annelik yaşının ilerlemesidir.

TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) verileri de Türkiye’deki bu küresel trendi yansıtmaktadır. Örneğin, 2023 yılı verilerine göre Türkiye’de toplam doğumların yaklaşık %2,5’i ikiz doğum olarak gerçekleşmiştir (Bu oran, genel olarak %1.5-2.5 aralığında değişebilir). 2000’li yılların başından bu yana, Türkiye’de de yardımcı üreme teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte ikiz doğum oranlarında artış eğilimi gözlemlenmektedir. Bu artışın önemli bir kısmı, birden fazla embriyonun transfer edildiği tüp bebek uygulamalarından kaynaklanmaktadır.

Tıbbi Etkiler ve İkiz Gebeliklerin Yönetimi

İkiz gebelikler, tekil gebeliklere göre daha fazla risk taşıyabilir. Bu riskler arasında erken doğum, düşük doğum ağırlığı, preeklampsi (gebelik zehirlenmesi) ve gestasyonel diyabet gibi komplikasyonlar bulunur. Bu nedenle, ikiz gebelikler genellikle daha sıkı tıbbi takip ve özel bakım gerektirir. Yardımcı üreme teknolojilerindeki son gelişmeler, gebelik başına transfer edilen embriyo sayısının azaltılması yönünde olup, bu da yüksek dereceli çoğul gebelik (üçüz veya daha fazla) oranlarını düşürmeyi, ancak ikiz oranlarını nispeten yüksek tutmayı hedeflemektedir.

İkiz bebek sahibi olmak biyolojik olarak “daha zor” değildir; bu, tamamen doğal veya tıbbi müdahalelerle tetiklenebilen karmaşık bir biyolojik süreçtir. Yardımcı üreme teknolojilerinin yaygınlaşması ve annelerin daha ileri yaşlarda çocuk sahibi olma eğilimi, dünya genelinde ve Türkiye’de ikiz doğum oranlarının artmasında belirleyici faktörler olmaya devam etmektedir.

Kaynaklar

• Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği (TJOD) – Çoğul Gebelikler: https://www.tjod.org/
• Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi – Gebelikte Çoğul Gebelik: https://www.hacettepe.edu.tr/tr/duyuru/cogul_gebelik-2396
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) – Doğum İstatistikleri: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?param=24584
• American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) – Twins, Triplets, and More: https://www.acog.org/womens-health/faqs/twins-triplets-and-more
• The Lancet – Twinning rates and their determinants in sub-Saharan Africa: a systematic review and meta-analysis:  https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(22)00473-5/fulltext
• Human Reproduction – Global trends in twin births:  https://academic.oup.com/humrep/article/35/6/1501/5858087
• Mayo Clinic – Twin pregnancy: What twins mean for mom: https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/pregnancy-week-by-week/in-depth/twin-pregnancy/art-20048207
• Healthline – What Are the Chances of Having Twins? https://www.healthline.com/health/pregnancy/chances-of-having-twins
• kliniksaglik.com – https://kliniksaglik.com/cocuk-sagligi/erkek-mi-kiz-mi-cinsiyet-oranlarinin-bilimsel-analizi-ve-dogurganlik-miti-14404