ABD’de boğmaca alarmı! Türkiye için de uyarı çanları mı çalıyor?

Amerika Birleşik Devletleri’nden gelen son haberler, solunum yolu enfeksiyonlarından biri olan boğmaca vakalarında çarpıcı bir artış yaşandığını ortaya koyuyor. 2025 yılının ilk dört ayında kaydedilen 8 bin 485 boğmaca vakası, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre neredeyse iki katına ulaşarak uzmanları endişelendiriyor. Bu ürkütücü yükselişte, aşı tereddüdü ve bağışıklama hizmetlerindeki aksamaların önemli rol oynadığı belirtiliyor. Peki, bu alarm verici tablo Türkiye için de bir uyarı niteliği taşıyor mu?

Boğmaca: Özellikle Bebekler İçin Ciddi Tehdit

Tıbbi adıyla “pertussis” olarak bilinen boğmaca, bakteriyel kaynaklı, oldukça bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyonu. Özellikle henüz aşılanmamış veya aşı serisini tamamlamamış bebekler ve küçük çocuklar için hayati risk taşıyor. Hastalık, şiddetli ve kontrolsüz öksürük nöbetleriyle kendini gösteriyor ve solunum durması, zatürre gibi ciddi akciğer enfeksiyonlarına, hatta nöbetlere kadar varabilen ağır komplikasyonlara neden olabiliyor. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, her yıl dünya genelinde 5 yaş altı çocuklarda yaklaşık 24 milyon boğmaca vakası görülüyor ve ne yazık ki 160 binden fazla çocuk bu hastalık nedeniyle hayatını kaybediyor.

Pandemi Sonrası Tehlikeli Yükseliş

2020 ile 2022 yılları arasında tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 pandemisi sürecinde uygulanan kapanmalar, yaygın maske kullanımı ve sosyal mesafe önlemleri sayesinde boğmaca vakaları beklenenin aksine oldukça düşük seviyelerde seyretmişti. Ancak, son iki yıldır bu olumlu tablo tersine dönmeye başladı.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından bildirilen verilere göre, 2024 yılında 35 binden fazla boğmaca vakası tespit edildi. Bu sayı, pandemi öncesi döneme, yani 2019’daki vaka sayısının neredeyse iki katı. Üstelik, 2024 Ekim ile 2025 Nisan ayları arasındaki kısa zaman diliminde ABD’de iki bebek, bir çocuk ve bir yetişkin boğmaca nedeniyle yaşamını yitirdi. Bu acı kayıplar, hastalığın ciddiyetini bir kez daha gözler önüne seriyor.

Aşılama Oranlarındaki Düşüş Endişe Verici

Boğmaca, 1914 yılından bu yana güvenli ve etkili bir aşı ile önlenebilen bir hastalık olmasına rağmen, ABD’deki aşılama oranlarında dikkat çekici bir düşüş yaşanıyor. Anaokulu çağındaki çocuklarda boğmaca aşısı oranı 2019-2020 döneminde yüzde 95 gibi yüksek bir seviyedeyken, bu oran 2023-2024 döneminde yüzde 92’ye geriledi. Ergenlerdeki hatırlatma dozu oranları ise bu oranın da altında seyrediyor. Uzmanlar, bu düşüşün aşı tereddüdü ve pandemi döneminde aksayan bağışıklama hizmetleriyle yakından ilişkili olduğunu düşünüyor.

Ayrıca, uzmanlar 1990’lı yıllarda kullanılan tam hücreli aşılardan, daha az yan etkiye sahip ancak koruyuculuğu daha kısa süren hücresiz aşılara geçişin de bağışıklık süresinin kısalmasına neden olabileceğine dikkat çekiyor. Tam hücreli aşının sağladığı bağışıklık süresi 10-12 yıl kadar uzun olabiliyorken, hücresiz aşıda bu sürenin 3-5 yıl civarında olduğu belirtiliyor. Bu durum, özellikle ergenlik ve yetişkinlik döneminde hatırlatma dozlarının önemini daha da artırıyor.

Kimler Risk Altında? Türkiye Nasıl Korunmalı?

Boğmaca, aşılanmamış bireylere bulaştığında yaklaşık yüzde 80 gibi yüksek bir oranda enfeksiyon riski taşıyor. Özellikle 6 haftalıktan küçük bebekler, henüz aşılanamadıkları için en yüksek risk grubunda yer alıyor. Uzmanlar, gebelik döneminde yapılan boğmaca aşısının annenin bağışıklığını bebeğe geçirebildiğini ve doğumdan itibaren önemli bir koruma sağladığını vurguluyor.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), çocuklara 2, 4, 6, 15 ay ve 4 yaşlarında olmak üzere toplam 5 doz boğmaca aşısı yapılmasını öneriyor. Ergenlik döneminde 11-12 yaşlarında bir hatırlatma dozu ve yetişkinlikte ise en az bir ek doz tavsiye ediliyor. Özellikle bebeklerle yakın teması olan 65 yaş üstü yetişkinler, ebeveynler ve bakım verenlerin de hatırlatma dozlarını yaptırması büyük önem taşıyor.

Türkiye’deki ulusal aşı takvimi de boğmacaya karşı etkin bir koruma sağlamayı amaçlıyor. Bebeklere karma aşı (Difteri, Tetanoz, Boğmaca, Çocuk Felci, Hemofilus İnfluenza Tip B ve Hepatit B) içerisinde boğmaca aşısı uygulanıyor. Bu aşılar genellikle 2, 4, 6 ve 18. aylarda yapılıyor. Ayrıca ilkokul 1. sınıfta (6 yaş) ve ortaokulda (11-12 yaş) tetanoz-difteri-boğmaca (Tdap) rapel aşıları ile bağışıklık güçlendiriliyor.

Aşı Güvenli ve Etkili: Türkiye Aşı Takvimine Sahip Çıkmalı

Boğmaca aşısının güvenliği, 80 yılı aşkın süredir yapılan kapsamlı çalışmalarla defalarca kanıtlanmış durumda. Aşı sonrası hafif ateş, enjeksiyon bölgesinde kızarıklık ve şişlik gibi geçici yan etkiler görülebilirken, ciddi yan etki görülme oranı yüzde 1’in altında seyrediyor. Tüm dozlarını eksiksiz tamamlayan çocukların yaklaşık yüzde 98’i ilk yıl içinde boğmacaya karşı korunuyor. Beş yıl sonra bu koruyuculuk oranı yüzde 65’e düşse de, ergenlik ve gebelik dönemindeki hatırlatma dozları, hastaneye yatışları yüzde 90 oranında önleyebiliyor.