Hangi virüsün nesli tükendi?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 1980 yılında resmen ilan edilen bir başarıyla, çiçek hastalığına (Variola) neden olan Variola virüsü, dünya üzerinden tamamen eradike edilen (nesli tüketilen) ilk ve tek insan virüsü olmuştur. Bu tarihi dönüm noktası, aşılamanın ve küresel iş birliğinin halk sağlığı üzerindeki dönüştürücü gücünü kanıtlamıştır.

Çiçek Hastalığı ve Variola Virüsü

Çiçek hastalığı, insanlık tarihi boyunca milyonlarca insanın ölümüne neden olan, oldukça bulaşıcı ve ölümcül bir enfeksiyondu. Vücutta büyük, sıvı dolu kabarcıklarla karakterize edilen, ciltte kalıcı izler bırakan ve yaygın körlüğe yol açabilen bu hastalık, M.Ö. 10.000’li yıllara kadar uzanan köklere sahipti. 20. yüzyılda bile, çiçek hastalığı dünya genelinde tahmini 300 milyon insanın ölümüne neden olmuştur. Hastalığın ölüm oranı %30’a kadar çıkabilmekteydi ve hayatta kalanlar genellikle kalıcı yara izleri ve görme kaybı ile yaşamak zorunda kalırlardı.

Eradikasyon Süreci

Variola virüsünün yok edilmesi, 1796’da Edward Jenner’ın çiçek aşısını geliştirmesiyle başlayan uzun bir sürecin sonucuydu. Ancak küresel eradikasyon çabaları, 1950’lerde WHO tarafından başlatılan ve 1967’de yoğunlaştırılan “Çiçek Hastalığı Eradikasyon Programı” ile hız kazandı. Bu programın başarısında kilit rol oynayan stratejiler şunlardı:

Dünya genelinde milyonlarca insan aşılandı

• Gözetim ve Kapsama (Surveillance-Containment): Yeni vakaların hızla tespit edilip izole edilmesi ve çevresindeki herkesin derhal aşılanması prensibi benimsendi. Bu yöntem, virüsün daha fazla yayılmasını engellemede çok etkili oldu.
• Uluslararası İşbirliği: Soğuk Savaş döneminde bile, ABD ve Sovyetler Birliği gibi ülkeler, bu ortak insanlık hedefi için güçlerini birleştirdi.

Son doğal çiçek hastalığı vakası 1977 yılında Somali’de Ali Maow Maalin adında bir kişide kaydedildi. Bu vakanın ardından yoğun gözetim ve teyit süreçleri sonucunda, 8 Mayıs 1980 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü, çiçek hastalığının yeryüzünden tamamen silindiğini resmen ilan etti.

Eradikasyonun Bilimsel ve Halk Sağlığına Etkisi

Çiçek hastalığının eradikasyonu, bilim ve halk sağlığı alanında eşsiz bir başarıdır:

Bu, insanları enfekte eden bir patojenin, doğadan tamamen silindiği bilinen tek örnektir. Variola virüsü artık sadece yüksek güvenlikli laboratuvarlarda (ABD’deki CDC ve Rusya’daki VECTOR Enstitüsü’nde) bilimsel araştırmalar için saklanmaktadır. Aşılamanın bulaşıcı hastalıklarla mücadeledeki en güçlü araç olduğunu somut bir şekilde kanıtlamıştır.

Çiçek hastalığı eradikasyon programı, poliyo (çocuk felci) gibi diğer hastalıkların eradikasyon çabaları için bir model teşkil etmiştir. Hastalığın önlenmesi ve tedavisi için harcanan milyarlarca doların önlenmesiyle, insan sağlığına ve ekonomiye büyük faydalar sağlamıştır.

Bu başarı, modern tıbbın ve küresel iş birliğinin neler başarabileceğinin canlı bir kanıtı olarak tarihe geçmiştir. Variola virüsünün nesli tükenmiş olsa da, çiçek hastalığına karşı kazanılan zaferin dersleri, gelecekteki salgınlarla mücadelede hala yol gösterici olmaktadır.

Kaynaklar

• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) – Smallpox: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/smallpox
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Smallpox: https://www.cdc.gov/smallpox/index.html
• kliniksaglik.com – https://kliniksaglik.com/hastalik/hangi-hastalik-24-saat-icinde-oldurur-14436
• History of Vaccines – Smallpox Eradication: https://www.historyofvaccines.org/content/articles/smallpox-eradication
• Türk Tabipleri Birliği – Çiçek Hastalığı ve Eradikasyonu: https://www.ttb.org.tr/ (Genel bilgi için kurumun yayınları taranabilir.)
• ScienceDirect – Smallpox Eradication:  https://www.sciencedirect.com/topics/immunology-and-microbiology/smallpox-eradication
• National Geographic – The story of smallpox and its eradication: https://www.nationalgeographic.com/science/article/the-story-of-smallpox-and-its-eradication