Hamile kalmak için kaç damla sperme ihtiyaç vardır?

Bir kadının hamile kalabilmesi için tek bir yumurta hücresinin, tek bir sperm hücresi tarafından başarıyla döllenmesi yeterlidir. Ancak, bu tek spermin hedefine ulaşabilmesi için erkek ejakülatında (meni) milyonlarca sperm hücresinin bulunması ve bu spermlerin belirli kalite kriterlerini karşılaması gerekir.

Döllenme Sürecinin Karmaşıklığı

Bir ejakülasyon sırasında erkek, mililitrede ortalama 15 ila 200 milyon sperm içeren 2 ila 6 mililitre meni (semen) salgılar. Bu, her boşalmada yaklaşık 300 milyon civarında sperm anlamına gelebilir. Ancak bu milyonlarca spermden sadece çok küçük bir kısmı, yumurtaya ulaşma potansiyeline sahiptir:

Spermler vajinanın asidik ortamında yaşayabilir, ancak çoğu bu ortamda hızla ölür. Sadece en dayanıklı spermler hayatta kalır. Rahim ağzındaki (serviks) mukus, ovülasyon döneminde daha geçirgen hale gelse de, yine de sperm geçişini zorlaştıran bir bariyer görevi görür.

Spermlerin rahim ve fallop tüpleri boyunca ilerlemesi gerekir. Bu uzun ve zorlu yolculuk sırasında milyonlarca sperm elenir. Yumurtayı dölleyebilmek için spermlerin, kadın üreme yolunda “kapasitasyon” adı verilen bir dizi değişikliğe uğraması gerekir. Bu, spermin yumurta zarına nüfuz etme yeteneğini kazanmasını sağlar. Nihayetinde, fallop tüplerine ulaşan yüzlerce spermden sadece biri, yumurtanın dış zarını geçerek onu döllemeyi başarır. Yumurta döllendikten sonra, diğer spermlerin girişini engelleyen bir mekanizma devreye girer.

Sperm Sayısı ve Kalitesinin Önemi

Teknik olarak tek bir spermin yeterli olması, milyonlarca spermin varlığının neden önemli olduğunu açıklamaz. Bu, başarı olasılığını artırmak içindir:

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından belirlenen güncel referans değerlerine göre, mililitrede en az 15 milyon sperm konsantrasyonu normal kabul edilir. Toplam sperm sayısının ejakülat başına 39 milyon ve üzerinde olması beklenir. Bu eşik değerlerin altında olan sperm sayıları (oligospermi), hamile kalma şansını düşürse de, imkansız hale getirmez.

Spermlerin ileri doğru hareket etme yeteneği kritik öneme sahiptir. WHO kriterlerine göre, spermlerin en az %40’ının hareketli olması ve en az %32’sinin ileri, hızlı ve düz bir çizgide hareket etmesi beklenir. Hareketsiz veya yavaş spermlerin yumurtaya ulaşma olasılığı düşüktür. Spermlerin baş, orta parça ve kuyruk yapısının normal olması, yumurtayı dölleyebilme yeteneği için önemlidir. WHO’ya göre, en az %4 normal morfolojili sperm bulunması yeterlidir.

Türkiye ve Dünyadan Son Veriler

Sperm kalitesi ve erkek doğurganlığı, küresel bir sağlık sorunu olarak son yıllarda daha fazla dikkat çekmektedir.

Son yıllarda yapılan araştırmalar, dünya genelinde erkeklerde sperm sayısında belirgin bir düşüş olduğunu göstermektedir. 2022’de yayımlanan bir meta-analiz, 1973-2018 yılları arasında erkeklerde sperm konsantrasyonunun %50’den fazla azaldığını ve bu düşüşün hızlandığını ortaya koymuştur. Bu durum, çevresel faktörler (hava kirliliği, pestisitler), yaşam tarzı seçimleri (kötü beslenme, stres, alkol, sigara) ve kronik hastalıklarla ilişkilendirilmektedir.

Türkiye’de de benzer çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin etkisiyle erkek doğurganlığı üzerinde baskı olduğu düşünülmektedir. Hava kirliliği, endokrin bozucu kimyasallara maruz kalma ve artan obezite oranları, sperm kalitesini olumsuz etkileyebilir. Ancak, Türkiye’de bu konudaki kapsamlı, ulusal düzeyde güncel ve spesifik veri toplama çalışmaları devam etmektedir. Tüp bebek merkezlerine başvuran çiftlerin yaklaşık üçte birinde, gebelik elde etmede erkeğe bağlı faktörlerin rol oynadığı belirtilmektedir.

Düşük sperm sayısı veya kalitesi olan erkekler için yardımcı üreme teknikleri (YÜT) önemli bir çözüm sunmaktadır. Özellikle İntrasitoplazmik Sperm Enjeksiyonu (ICSI) gibi yöntemlerde, tek bir sperm bile bir yumurtayı döllemek için doğrudan yumurtanın içine enjekte edilebilir, bu da düşük sperm sayısına sahip erkeklerin bile çocuk sahibi olabilmesini sağlamaktadır.

Hamile kalmak için teknik olarak tek bir sağlıklı sperm yeterli olsa da, bu spermin zorlu döllenme yolculuğunu başarıyla tamamlayabilmesi için milyonlarca spermin bulunduğu, kaliteli bir meniye ihtiyaç vardır. Sperm sayısı, hareketliliği ve morfolojisi, erkek doğurganlığının temel göstergeleridir. Dünya genelinde ve Türkiye’de sperm kalitesindeki düşüş eğilimi gözlenmekle birlikte, modern üreme teknolojileri bu zorlukları aşmada önemli başarılar sunmaktadır. Hamilelik planlayan çiftlerin, hem kadın hem de erkek doğurganlık faktörlerinin değerlendirilmesi için bir uzmana danışmaları önerilir.

Kaynaklar

• Prof. Dr. Ömer Faruk Karataş – Gebeliğin Oluşmasında Ne Kadar Sperme İhtiyaç Duyulur?: https://omerfarukkaratas.com/gebeligin-olusmasinda-ne-kadar-sperme-ihtiyac-duyulur/
• WebMD – Sperm: How Long Sperm Live, Sperm Count, and More: https://www.webmd.com/infertility-and-reproduction/sperm-and-semen-faq
• Flo Health App – How much sperm does it take to get pregnant?: https://flo.health/getting-pregnant/trying-to-conceive/fertility/how-much-sperm-does-it-take-to-get-pregnant
• Medical News Today – How much sperm does it take to get pregnant?: https://www.medicalnewstoday.com/articles/can-you-get-pregnant-if-you-wipe-sperm-inside-you
• Medicana Sağlık Grubu – Sperm Kalitesi Nedir, Nasıl Artırılır?: https://www.medicana.com.tr/saglik-rehberi-detay/20475/sperm-kalitesi-nedir-nasil-artirilir
• Koru Hastanesi – Sperm Sayısı ve Kalitesi Nedir?: https://www.koruhastanesi.com/sperm-sayisi-ve-kalitesi-nedir-4189-5
• Prof. Dr. Mehtap Polat – Erkeğe Bağlı Gebe Kalmakta Sıkıntı Çıkaran Faktörler: https://mehtappolat.com/erkege-bagli-gebe-kalmakta-sikinti-cikaran-faktorler/
• Human Reproduction Update – Temporal trends in sperm count: a systematic review and meta-regression analysis of 1973–2018:
  https://academic.oup.com/humupd/article/28/6/827/6770514
• kliniksaglik.com – https://kliniksaglik.com/kadin-sagligi/sperm-yumurtayla-bulustugunda-ilk-belirtiler-nelerdir-14306