Niemann-Pick hastalığı nedir?

Niemann-Pick hastalığı (NP), vücudun yağları (lipitler) hücreler içinde düzgün bir şekilde parçalayıp kullanamamasına neden olan nadir, genetik bir hastalıktır. Bu durum, başta kolesterol ve sfingomiyelin olmak üzere çeşitli yağların karaciğer, dalak, kemik iliği, beyin ve bazen akciğerler gibi organlarda anormal seviyelerde birikmesine yol açar. Zamanla bu birikim, hücrelerin normal işlevini bozarak ilerleyici hasara ve çeşitli sağlık sorunlarına neden olur.

Niemann-Pick Nedir?

Niemann-Pick hastalığı, farklı genetik nedenlere ve klinik özelliklere sahip bir grup hastalığı kapsar. Temel olarak üç ana tipi bulunur: Tip A, Tip B ve Tip C.

Niemann-Pick Hastalığının Tipleri ve Özellikleri

Tip A

En şiddetli formdur ve genellikle bebekliğin ilk aylarında ortaya çıkar. SMPD1 genindeki ciddi bir mutasyon sonucu, sfingomiyelinaz adı verilen bir enzimin aktivitesi çok düşüktür. Bu durum, karaciğer ve dalakta hızlı bir büyüme, beslenme sorunları, motor becerilerde gerileme ve hızlı ilerleyen nörolojik hasara yol açar. Tip A hastalarının çoğu birkaç yaşından önce hayatını kaybeder.

Tip B

Tip A’ya göre daha hafif seyreder ve genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde teşhis edilir. SMPD1 genindeki mutasyonlar sonucu sfingomiyelinaz aktivitesi hala düşüktür ancak Tip A kadar değildir. Karaciğer ve dalak büyümesi, akciğer sorunları (sık enfeksiyonlar, interstisyel akciğer hastalığı), trombosit düşüklüğü ve büyüme geriliği görülebilir. Nörolojik tutulum Tip A kadar belirgin değildir ve hastalar yetişkinliğe kadar yaşayabilirler.

Tip C

NPC1 veya NPC2 genlerindeki mutasyonlardan kaynaklanır ve kolesterol ile diğer yağların hücre içinde taşınmasında bir sorun vardır. Belirtiler her yaşta ortaya çıkabilir ancak genellikle okul çağındaki çocuklarda başlar. Nörolojik semptomlar ön plandadır ve ilerleyici bir seyir izler. Bunlar arasında denge ve koordinasyon sorunları (ataksi), göz hareketlerinde anormallikler (özellikle yukarı ve aşağı bakmada güçlük), yutma ve konuşma güçlükleri, öğrenme güçlükleri, nöbetler ve davranışsal sorunlar yer alabilir. Tip C her zaman ölümcüldür ve çoğu hasta 20’li yaşlarına gelmeden hayatını kaybeder.

Nedenleri ve Genetik Geçiş

Niemann-Pick hastalığı, otozomal resesif bir genetik geçiş gösterir. Bu, hastalığın ortaya çıkması için bireyin, ilgili gendeki (Tip A ve B için SMPD1, Tip C için NPC1 veya NPC2) kusurlu genin iki kopyasını da ebeveynlerinden alması gerektiği anlamına gelir. Ebeveynlerin her ikisi de taşıyıcı ise (bir normal ve bir kusurlu gene sahipse), çocuklarının hasta olma olasılığı %25’tir.

Niemann-Pick Hastalığı Belirtileri

Niemann-Pick hastalığının belirtileri tipine ve hastalığın ilerleyişine göre büyük farklılıklar gösterir. Genel olarak görülebilecek belirtiler şunlardır:

• Karaciğer ve dalak büyümesi (hepatosplenomegali)
• Büyüme geriliği (Tip A ve bazı Tip B vakalarında)
• Beslenme ve yutma güçlükleri
• Motor becerilerde gerileme ve koordinasyon sorunları (ataksi)
• Kas güçsüzlüğü (hipotoni) veya sertleşme (distoni)
• Anormal göz hareketleri
• Konuşma bozuklukları
• Öğrenme güçlükleri ve zihinsel gerileme
• Nöbetler
• Sık görülen solunum yolu enfeksiyonları ve akciğer sorunları (özellikle Tip B)
• “Kiraz kırmızısı nokta” olarak bilinen göz arkasında karakteristik bir görünüm (bazı vakalarda)

Niemann-Pick Tanısı

Niemann-Pick hastalığının tanısı, klinik belirtiler, fiziksel muayene ve çeşitli laboratuvar testleriyle konulabilir. Tanı yöntemleri arasında kan testleri (enzim düzeylerinin ölçülmesi, lipid profili), kemik iliği biyopsisi, genetik testler (ilgili genlerdeki mutasyonların belirlenmesi) ve bazı durumlarda karaciğer biyopsisi yer alabilir.

Niemann-Pick Tedavisi

Niemann-Pick hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Tedavi, semptomları yönetmeye ve hastaların yaşam kalitesini artırmaya yönelik destekleyici bakımdan oluşur. Tedavi yaklaşımları arasında şunlar yer alabilir:

• Fiziksel, mesleki ve konuşma terapisi: Hareket kabiliyetini, günlük yaşam aktivitelerini ve iletişim becerilerini desteklemek için.
• Beslenme desteği: Yutma güçlüğü olan hastalar için özel beslenme yöntemleri (örneğin, gastrostomi tüpü).
• Solunum desteği: Akciğer sorunları olan hastalar için oksijen tedavisi veya diğer solunum destekleri.
• Nöbet kontrolü için ilaçlar.
• Karaciğer ve dalak büyümesiyle ilgili komplikasyonların yönetimi.
• Miglustat: Tip C hastalarında nörolojik semptomların ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilecek bir ilaçtır (ABD’de bu kullanım için onaylanmamıştır ancak birçok ülkede onaylıdır).
• Olipudase alfa: Tip B Niemann-Pick hastalığı için eksik olan sfingomiyelinaz enziminin yerine konmasını sağlayan bir enzim replasman tedavisidir. Akciğer sorunlarını ve karaciğer/dalak büyüklüğünü azaltmaya yardımcı olabilir.
• Levacetylleucine (Aqneursa): Yakın zamanda ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından ağırlığı 15 kg ve üzeri yetişkin ve pediatrik hastalarda Niemann-Pick Tip C ile ilişkili nörolojik semptomların tedavisi için onaylanmıştır.

Niemann-Pick hastalığı ile yaşayan bireyler ve aileleri için genetik danışmanlık ve psikolojik destek de büyük önem taşımaktadır. Nadir hastalıklar alanındaki araştırmalar devam etmekte olup, gelecekte daha etkili tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi umulmaktadır.

Kaynak:

• Niemann-Pick Disease Foundation: https://nnpdf.org/
• National Organization for Rare Disorders (NORD) – Niemann-Pick Disease: https://rarediseases.org/rare-diseases/niemann-pick-disease/
• Orphanet – Niemann-Pick disease: https://www.google.com/search?q=https://www.orpha.net/en/disease/search.html%3Ftitle%3DNiemann-Pick%26search%3DSearch
• Mayo Clinic – Niemann-Pick disease: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/niemann-pick/symptoms-causes/syc-20355887
• MSD Manual Professional Edition – Niemann-Pick Disease: https://www.msdmanuals.com/professional/pediatrics/inherited-disorders-of-metabolism/niemann-pick-disease
• Genetics Home Reference – Niemann-Pick disease: https://medlineplus.gov/genetics/condition/niemann-pick-disease/
• FDA Approves New Drug to Treat Niemann-Pick Disease, Type C: https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-new-drug-treat-niemann-pick-disease-type-c
• Mount Sinai – Niemann-Pick disease: https://www.mountsinai.org/health-library/diseases-conditions/niemann-pick-disease
• Boston Children’s Hospital – Niemann-Pick Disease: https://www.google.com/search?q=https://www.childrenshospital.org/conditions/niemann-pick-disease
• NPUK (Niemann-Pick UK): https://www.npuk.org/niemann-pick-diseases/
• kliniksaglik.com